Even bekend zijn de manieren waarop we kunnen besparen. Kraan dicht tijdens het tanden poetsen, baksteen in de stortbak, en plantjes water geven met zelf opgevangen regenwater. Minder of korter douchen, tuin sproeien en auto wassen. En structurele, dus utopische voorzieningen als doortrekken met tweedehands water of een apart waterleidingnet 'niet voor inwendig gebruik.'
Zuinig zijn met water kan daarnaast op een andere manier, vanuit een radicaal andere visie. Volgens deze visie is water meer dan een vloeistof die men drinkt of waarmee men poetst. In het bijzonder is water op te vatten als een bron van energie. Zuinig zijn met behulp van water, wordt het dan.
Leidingwater staat onder druk. Daardoor komt het de kraan uit. Het is mogelijk met die druk iets te doen voordat de aardappels op het vuur gaan. Menige uitvinder heeft automatisch werkende voorzieningen op het toilet aangesloten op de leiding die naar de stortbak voert, in plaats van op het stopcontact. Gratis energie, en veiliger.
De WC is een bijzonder geval omdat daar periodiek flinke hoeveelheden water worden omgezet. Maar er is niets op tegen om elke kraan te voorzien van een miniatuur waterturbine die een deel van de waterdruk gebruikt om elektriciteit op te wekken of iets dergelijks. Meestal hindert het niet dat het water dan wat moeilijker uit de kraan komt. Er is genoeg marge en het spettert minder. Of de aldus gewonnen energie naar een accu gaat, in een persluchtsysteem, of wordt geleverd aan het elektriciteitsnet laten we aan de uitvinders over. Wij gaan nu schatten hoeveel het opbrengt.
Bij de kraan heeft het water een overdruk van ongeveer 200 kiloPascal; vroeger noemden we dat 2 atmosfeer. Laten we zeggen dat we 1 atmosfeer daarvan nuttig willen gebruiken. We moeten niet inhalig zijn - als we alle druk opeisen voor energieopwekking wil het water niet meer de kraan uit en dan werkt onze turbine ook niet meer. De nuttige arbeid die bij een bepaalde druk kan worden geleverd is gelijk aan druk maal getransporteerd volume en - ik bespaar u de cijferbrij - als één kubieke meter zich verplaatst over een drukverschil van 1 atmosfeer, dan is daar ongeveer een veertigste deel van een kiloWattuur (kWh) uit te halen (het rendement van een waterturbine ligt boven de 90 procent; dat ronden we af tot 100).
Een kWh kost twee dubbeltjes; een kuub water gebruikt als energiebron is dus een halve cent waard. Zelf kost een kubieke meter water bijna een gulden. Daaruit volgt dat u, als u energie wint uit alle water dat u gebruikt, een half procent van uw waterrekening terugverdient. Verder is het duidelijk dat u in het algemeen uw elektriciteit beter uit het stopcontact kunt halen. Voor een kWh uit de kraan is veertig kuub nodig en dat kost veertig gulden. Dat is tweehonderd keer zo duur als uit het net. (En het zou niet praktisch zijn. Om een stofzuiger van 500 W een kwartier aan de praat te houden is vijf kubieke meter water nodig. Een gloeilampje van 100 W kost vier kuub per uur. Zo hard loopt uw kraan niet. Een kubieke meter in het uur, dus 25 W, is gebruikelijk. Met andere woorden: uw waterleidingbedrijf levert onvoldoende vermogen.
Niettemin is energie, afkomstig uit water dat u toch gebruikt, te beschouwen als gratis. Waar komt deze energie vandaan? Die wordt er aan het begin van de waterleiding in gestopt door de pompen die de druk op peil houden. Steelt u die energie dus van het waterleidingbedrijf? Nee, want zonder turbine op uw kraan was het water er met meer snelheid (bewegingsenergie) uit gekomen. Op de bodem van de gootsteen zou hierdoor warmte zijn ontwikkeld die door het water weer zou zijn meegenomen de afvoer in. Anders gezegd: de pompen leveren hun energie toch wel, het gaat erom of u dat nuttig gebruikt of niet.
Kraanwater heeft niet alleen een druk, het heeft tevens een temperatuur. Een prachtige voor-elk-wat-wils-temperatuur van 12 graden, die het mogelijk maakt om zowel hete dingen af te koelen als koude minder koud te maken.
Iets warms afkoelen met water kan praktisch zijn bij haast, winst in termen van energie boek je er niet mee. Dat is nadrukkelijk wel het geval bij het ontdooien van diepvriesprodukten. Alleen héél energiebewuste en nadenkende mensen laten het ontdooien plaatsvinden in de koelkast, waar de vrijkomende kou ervoor zorgt dat de koelkast gedurende een halve dag minder hard hoeft te werken. Maar meestal wordt het diepgevroren voedsel in de keuken neergelegd, waar het indirect door de CV wordt ontdooid.
Dat kan beter en sneller met water. Stel er moet een kilo vlees worden ontdooid. De begintemperatuur is minus 18 graden. Voor het gemak stellen we het vlees qua warmte-eigenschappen gelijk aan ijs. Berekeningen die niet bijdragen aan de leesbaarheid van dit opstel laten zien dat, als we deze koude kilo werpen in dertien liter water van plus 12 graden, het geheel na verloop van tijd een uniforme temperatuur heeft van plus vijf. Het koude water moet dan natuurlijk uit de verwarmde ruimte worden verwijderd anders draait de CV er alsnog voor op; het vlees kan verder acclimatiseren.
Vergeleken bij het winnen van elektriciteit uit de kraan is het voordeel spectaculair. Als uw CV-ketel een rendement heeft van 75% bereikt u zo een besparing van 0,02 kuub gas, dat is een cent. Dertien liter water kost u 1,3 cent. Als u dit water weggooit boekt u verlies. Maar als u het nog een keer gebruikt, al is het maar om de wc door te spoelen, dan kunt u zich voorhouden dat u dank zij de besparing van energie het water nagenoeg gratis heeft.