Op een bezige donderdagavond-koopavond heerst in de academische boekhandel Wristers in Utrecht de gebruikelijke serene rust. Maar de bezoeker zal weten dat er een nieuw tijdperk is begonnen. De computerhoek is pal achter de voordeur; je moet er praktisch doorheen om bij de boeken te komen. De veel te grote dozen in veel te felle kleuren waarin computerprogramma's worden verkocht schetteren je tegemoet. Gelukkig staan de luidsprekers van de multimedia computer op een bescheiden volume. Iemand experimenteert met een tijdschrift op CD-ROM.
De zet van de boekenzaken is het gevolg van de opkomst van het medium CD-ROM. Een CD-ROM is een schijfje als een gewone CD, maar dan met informatie erop die door een speciale aan een computer gekoppelde speler kan worden gelezen. ROM staat voor Read Only Memory: de gebruiker kan een CD-ROM net als een reguliere CD wel lezen maar niet beschrijven. Het grote voordeel van een CD-ROM is de grote capaciteit, namelijk 600 Megabyte. Daar heb je anders een bovenmodale harde schijf voor nodig, of een stapel van 450 floppies.
Door de CD-ROM zijn ingewikkelde computerprogramma's en zeer uitgebreide gegevensbestanden opeens handelbaar geworden in de verkoop. Dus bijvoorbeeld spelletjes met spectaculaire effecten in beeld en geluid, maar ook encyclopedieën en andere informatieve produkties. Dat maakt het werken met computers wezenlijk anders en de consument heeft zich met overgave op de spelers en de schijfjes gestort. Volgens recente schattingen staan er circa 200.000 CD-ROM spelers in Nederland en dit aantal groeit snel. Bovendien is er daarnaast de CD-i, de video-achtige CD van Philips. Een CD-i speler bejegent de consument wat vriendelijker dan een computer; als de stekker in het stopcontact zit werkt het apparaat zonder meer. De mogelijkheden van CD-i en CD-ROM overlappen elkaar gedeeltelijk; in beide gevallen heeft de consument invloed op wat er wordt vertoond. Maar er zijn ook verschillen: zo is CD-i geschikter voor video en leent CD-ROM zich beter voor zoekwerk.
Tot voor kort was het verkopen van CD-i's voorbehouden aan de audio- en videowinkels terwijl een CD-ROM meestal gekocht werd bij de computerboer. Maar vooral de markt voor CD-ROM toepassingen groeit zo snel dat de meeste apparatenverkopers het niet meer kunnen of willen bijhouden. Volgens de Britse uitgeverij TFPL Publishing, die elk jaar een CD-ROM catalogus publiceert (ook verkrijgbaar op CD-ROM), zijn er intussen rond de 10.000 titels en bedraagt de groei ruim 50% op jaarbasis. Daarnaast zijn er enkele honderden titels op CD-i te koop en ook dit aantal neemt snel toe. Zoals je sinds jaar en dag platenzaken hebt en sinds enige tijd ook videotheken, zo verschijnen er nu steeds meer gespecialiseerde software- of multimediawinkels (het woord multimedia is in zwang voor computertoepassingen met geluid en bewegend beeld). De boekhandels willen hiervan een graantje meepikken en gaan bovendien alsnog videobanden verkopen.
'De boekhandel is een informatieverkoper en of die informatie in een boek staat of op een CD, dat maakt niet uit,' zegt Ton van Bladel, formule manager multi-media bij Intres BV, een bedrijf waarin de detailhandels van onder andere de boekenbranche samenwerken. Van Bladel coördineert het Vizible-initiatief. 'In het verleden heeft de boekhandel bij de opkomst van de video de boot gemist en nu is de markt voor videotoepassingen, inclusief CD's, zelfs groter dan die voor boeken. Terwijl boekhandel al decennia kampt met een stabiele tot licht dalende omzet.' Die omzet bedraagt ongeveer 660 miljoen gulden per jaar. De huidige omzet op het gebied van CD-ROM en CD-i is moeilijk te schatten doordat de branche gedefinieerd noch georganiseerd is. Importeur New Media Guide in Den Haag bijvoorbeeld levert CD's aan groothandels, computerzaken, boekhandels, gespecialiseerde multimediawinkels en zelfs videotheken, die blijkbaar evenmin deze boot willen missen. De markt is zeker nog een orde van grootte kleiner dan die van boeken maar met de huidige groei is het de vraag of dat lang zo blijft.
In de boekenzaak verwacht de klant een deskundig advies en ook op het gebied van software zal hij iets dergelijks verwachten. Bij Intres is een helpdesk ingesteld om verkopers die de vereiste expertise niet hebben te assisteren. Eén van de troeven van de bij Vizible aangesloten winkels is de mogelijkheid de CD's te bekijken. Dat kan lang niet overal, zeker niet in de zaterdagse drukte van een PC-shop, terwijl de aanschaf van een CD-ROM meestal een uitgave is van rond de honderd gulden. Voor een boekenliefhebber is een winkel waar je de boeken niet mag bekijken voor je ze koopt moeilijk voor te stellen. De kans bestaat dat op degelijke faciliteiten een publiek af komt dat alleen wil spelen en niet in aanschaf van het gebodene is geïnteresseerd. Van Bladel: 'Als op die manier de jeugd de boekhandel in komt vind ik dat juist mooi. Maar ik denk dat het Nintendo-publiek eerder naar de Free Record Shop of naar V&D zal gaan.'
Het CD-aanbod in de Vizible-winkels is relatief bezadigd: geen porno, geen al te ordinaire spelletjes, wat kantoorachtige toepassingen, naslagwerken, en de employé van de universiteit kan er terecht voor wetenschappelijke software met een waarde van tienduizenden guldens. Dat neemt niet weg dat een groot deel van het aanbod thuishoort in de rubrieken edutainment en infotainment en qua inhoud net zo goed in de stationskiosk had kunnen liggen: 'Dinosaurs', 'Dangerous Creatures', 'Complete Basketball', 'Extreme Sports' en 'Auto Spectrum '95' zijn prominent aanwezig. De markt is nog niet groot genoeg voor intellectuele werken tegen een redelijke prijs.
Terwijl dat bezig is vanzelf in orde te komen werkt Van Bladel bij Intres aan een soortgelijk initiatief voor het 'lagere' segment van de boekenmarkt, de winkels voor het grote publiek dus. Nog onwenniger winkeliers, maar een lokkende markt met als hoofdmoot onversneden amusement. De boekenafdeling van Intres is alvast herdoopt tot mediadivisie.