Een moord genuanceerd

Herbert Blankesteijn, NRC Handelsblad 13-7-'96


Eric Venbrux. A Death in the Tiwi Islands. 269 blz., Cambridge University Press 1995, £35,00. ISBN 0-521-47351-9.

Luttele weken nadat antropoloog Eric Venbrux in 1988 voor onderzoek was neergestreken op Melville Island voor de Noordaustralische kust, werd in zijn directe omgeving een moord gepleegd. Venbrux' doel was het bestuderen van begrafenisrituelen en hij viel dus in zekere zin met zijn neus in de boter. Maar hij zag in de affaire meer zaken van antropologisch belang en verlegde ter plaatse het accent van zijn onderzoek.

Op Melville Island en Bathurst Island, samen de Tiwi eilanden, leeft een gemeenschap van Aboriginals zonder al te veel blanke bemoeienis. Maar de eilanden worden geregeerd door Australië en dus door blanken, de Australische wet geldt er, en de recente geschiedenis is doordrenkt van blanke invloed. Die combinatie van factoren staat garant voor wrijvingen.

Zo is het begrip 'moord' niet zonder meer naar de Tiwi-context over te brengen. Van oudsher waren er onder Tiwi's omstandigheden denkbaar waarin het acceptabel kon zijn iemand om te brengen. Niet zomaar, en niet altijd, maar wel als er bepaalde sociale regels waren geschonden. Bijvoorbeeld als iemand zonder goede reden een ander had omgebracht. Na een 'killing' (Venbrux vermijdt de term 'moord' vanwege de Westerse associatie met misdaad) trad een ingewikkeld systeem van rituelen in werking waarbij de dader zich gewoonlijk bekend maakte. Als de famile van de dode het niet eens was met de gang van zaken dan kon het erop uitdraaien dat de dader een straf kreeg. Hij werd dan bijvoorbeeld door een verwant van zijn slachtoffer met een speer in de dij verwond, waarna de kous af was. Venbrux legt dit allemaal uit met gebruikmaking van oude Tiwi-verhalen, wat zijn relaas buitengewoon boeiend maakt.

Zo zorgde het ritueel ervoor dat schokkende gebeurtenissen werden verwerkt, zodat iedereen elkaar in de ogen kon blijven kijken. Maar de introductie van Westerse wetten heeft deze procedure voor een deel in de war gestuurd. Voordat kwesties naar plaatselijke gebruiken kunnen worden opgelost verschijnen er agenten ten tonele. Daders kijken wel uit hun identiteit prijs te geven. Al wordt er naar blanke maatstaven adequaat opgetreden, voor de Aboriginals blijven conflicten smeulen.

He slachtoffer in de zaak die Venbrux espreekt bleek zich in verschillende opzichten misdragen te hebben en mogelijk was de hele zaak op Tiwi-wijze in der minne geschikt. Maar de Australische justitie stelde een onderzoek in en produceerde een verdachte. Volgt een pijnlijke reeks gebeurtenissen waarbij medewerkers van het gerechtelijke apparaat geen enkel begrip blijken te hebben voor de verwarring waaraan een Aboriginal ten prooi is die in de gevangenis en voor de rechter belandt. De verdachte begrijpt de vragen niet, de recherche vindt zwijgen een verdachte reactie en neemt antwoorden letterlijk, wat aantoonbaar niet kan. Ontlastende aanwijzingen vanuit de Tiwi-cultuur (de verdachte was gesignaleerd op een plaats waar de dader van een moord om traditionele redenen nooit zou komen) worden genegeerd.

Venbrux' boek is niet zozeer een aanklacht tegen onrecht als wel een beschrijving van de tegenstrijdigheid van twee culturen. Je kunt van de Australische justitie moeilijk verwachten dat ze mensen elkaar maar laat doodsteken. Hoezeer zelfs goede wil in dit opzicht zijn doel voorbij kan schieten wordt duidelijk uit een geval dat te recent is om in Venbrux' boek te staan: het hooggerechtshof van de Northern Territories veroordeelde onlangs een van moord verdachte Aboriginal ertoe terug te keren naar zijn gemeenschap om daar een speerwond in zijn dij te ontvangen van de broer van zijn slachtoffer. Maar de laatste was niet geïnteresseerd. Zo'n straf moet kort na de daad worden voltrokken en het proces had teveel tijd gekost. De blanken weten nog altijd te weinig van de Aboriginal-cultuur. En andersom.


Het materiaal dat hier verkrijgbaar is mag worden gedownload, gelezen en zelfs gekopieerd, maar alleen voor eigen gebruik. Vermenigvuldigen met winstoogmerk is niet toegestaan. Alles is copyright Herbert Blankesteijn, tenzij anders vermeld.
  • Terug naar het Wetenschapsmenu.
  • Terug naar het Recensiemenu.
  • Terug naar het Hoofdmenu Archief Herbert Blankesteijn.