'Mijn secretaresse reageerde zo goed op Piracetam dat ik haar opslag heb gegeven zodat ze het zich kon veroorloven. In plaats van koffie neemt ze nu Piracetam. Steeds wanneer ze dat doet is ze duidelijk meer alert, handelt ze intelligenter en glimlacht ze vaker. Al met al is ze nu een veel betere secretaresse.' Een getuigenis uit het boek 'Smart Drugs & Nutrients' van de Amerikaanse gerontoloog Ward Dean en de dito psycholoog John Morgenthaler. De initialen J.M. achter het citaat doen vermoeden dat het Morgenthaler zelf is die zijn employee aan de pillen heeft gebracht, wat de schrijver desgevraagd bevestigt.
(Het wilde niet vlotten met het schrijven van dit artikel. Daarom is het vervolg tot stand gekomen onder invloed van een combinatie van Piracetam en Hydergine, twee van de meest bekende Smart Drugs.)
De enthousiaste verhalen over de werking van Smart Drugs zouden menige reclametekstschrijver het water in de mond doen lopen. Concentratievermogen, spreekvaardigheid, het geheugen, persoonlijke relaties, seksleven, geluksgevoel, creativiteit en studieprestaties gaan er allemaal op vooruit, als je de verhalen moet geloven. Depressies, plankenkoorts en vermoeidheid nemen af. Je gaat beter functioneren, is de boodschap. Het mooist is een tranentrekkend verhaal uit 'Smart Drugs & Nutrients' van vader en zoon die elkaar weerzien en samen aan de Hydergine gaan. Het gevolg is dat ze na twee dagen (Hydergine hoort pas na enkele weken te werken) uitgebreid herinneringen kunnen ophalen waarvan ze niet eens meer wisten dat ze ze hadden, laat staan dat de ander ze had. 'It just took some chemical prodding to jog them loose into the conscious mind.'
Het valt op dat iedereen weer een ander middel of combinatie van middelen gebruikt. Er wordt veel geexperimenteerd. Een zekere D.B. heeft ervaringen te melden over Piracetam, Pyroglutamaat, Hydergine en Vasopressine. B.P. heeft verhalen over Propranolol, DMAE en Piracetam. John Morgenthaler zelf gebruikt al tien jaar Hydergine en verder nu en dan Piracetam, choline en xanthinolnicotinaat. 'Zonder die middelen kan ik me bij het lezen niet langer dan ongeveer 20 minuten concentreren. Daarna ga ik dagdromen, ik moet pauzeren en het kost me moeite om mezelf de discipline op te leggen om door te gaan. Met Smart Drugs kan ik uren lang doorgaan. Mensen in mijn omgeving zeggen ook dat ik intelligenter ben geworden. Dat komt veel voor, dat de omgeving de effecten beter waarneemt dan degene die de pillen slikt.'
In een recente documentaire van het BBC-televisieprogramma 'Horizon' kwamen verschillende gebruikers aan het woord: een student, een advocaat, een redacteur van een tijdschrift en opvallend veel medici. Die kunnen zichzelf voorschrijven wat ze willen. Een plastisch chirurg, zelf aan de Smart Drugs voor een betere concentratie tijdens zijn werk, had zelfs zijn moeder en grootmoeder aan Hydergine geholpen. Onnodig te zeggen dat de resultaten indrukwekkend waren. Nooit meer zoeken naar woorden of piekeren over namen. Volgens schattingen gebruiken in de VS op het ogenblik circa 60.000 mensen dagelijks Smart Drugs. Van het boek van Dean en Morgenthaler zijn nog voor de officiele verschijningsdatum in juli 12.000 exemplaren verkocht, waarvan de helft in Europa.
De meest populaire Smart Drugs zijn Piracetam, Hydergine en Vasopressine. Piracetam wordt door Dean en Morgenthaler omschreven als een 'intelligence booster'. Het zou binnen een uur effect hebben. (Ik merk nog niks.) Het zou in gebruik zijn bij de behandeling van alcoholisme, de gevolgen van beroertes en verder bij dementie en dyslexie. De Leidse neuroloog en psychiater prof. H. Kamphuisen twijfelt aan de klinische betekenis. 'We schrijven dat middel alleen voor als niets anders helpt.' De bijwerkingen omvatten prikkelbaarheid, slapeloosheid, hyperactief gedrag, angstgevoelens en maag-darmstoornissen. Volgens Dean en Morgenthaler zijn de bijwerkingen 'zeldzaam'.
Hoe Piracetam werkt, als het werkt, is niet duidelijk. Het zou volgens de twee Amerikanen de communicatie tussen linker- en rechterhersenhelft verbeteren en het zou het aantal receptoren voor neurotransmitters (stoffen die de communicatie tussen zenuwcellen regelen) vergroten. Het effect wordt vaak vergeleken met dat van cafeine; niet iedereen doet er verstandig aan om Piracetam te gebruiken vlak voor het slapen gaan.
(Dat valt me in elk geval op: ik lust geen koffie meer. Dat komt de gezondheid ten goede, maar de kwaliteit van het leven natuurlijk niet.)
Hydergine is bekend als geneesmiddel dat gebruikt kan worden in een vroeg stadium van Alzheimer-dementie. Het moet geheugenstoornissen en concentratieproblemen verhelpen. Hydergine is een van de meest voorgeschreven geneesmiddelen ter wereld. Het werkingsmechanisme is niet bekend. Volgens prof. Kamphuisen is het effectiever als middel tegen migraine. Bij proefdieren vergroot het de hersenactiviteit als die gestoord is. Het heeft een stimulerend effect op bepaalde (dopamine- en serotonine-) receptoren van zenuwcellen. 'Smart Drugs & Nutrients' noemt een hele waslijst van werkingen, waaronder het bevorderen van de bloedcirculatie in de hersenen en het 'verbeteren van de intelligentie, het geheugen, het leren en de herinnering.' Over eventuele bijwerkingen is het boek nogal luchtig. Het Repertorium, de geneesmiddelencatalogus van Nefarma (de verzamelde farmaceutische industrie) noemt onder andere: verstopte neus, misselijkheid en braken en lage bloeddruk.
'Smart Drugs & Nutrients' is geen zwetsboek. Elk hoofdstuk over een bepaalde stof (er zijn er ruim dertig) wordt afgesloten met een indrukwekkende stapel referenties uit overwegend eerzame wetenschappelijke bronnen. Bijwerkingen en contraindicaties worden gemeld. Maar het lijkt of dat verplichte nummers zijn om american style schadeclaims het hoofd te kunnen bieden, want aan de behandelde stoffen worden wel erg veel mooie eigenschappen toegeschreven. Vasopressine bijvoorbeeld wordt geroemd om zijn positieve effect op leervermogen en geheugen.
De eerste naam die we tegenkomen bij de referenties is die van prof. David de Wied uit Utrecht. Toen zijn onderzoekingen vijftien jaar geleden wezen op effecten van het hormoon ACTH op het geheugen, werd de Wied ervan beschuldigd een 'leerpil' aan het uitvinden te zijn. De Wied nu: 'Over de invloed van Vasopressine op het geheugen is nog steeds discussie. Hier verschijnt binnenkort een proefschrift waaruit blijkt dat de verwante stof desglycinamide bij gezonde proefpersonen een significante werking heeft: ze herinneren zich dingen beter. Maar de effecten zijn niet erg robuust. Als je deze proefpersonen vraagt of ze zelf een verschil ervaren, blijkt dat niet zo te zijn.' De Wied lijkt te bedoelen dat het dus met de stimulerende werking van desglycinamide wel meevalt, maar zijn laatste opmerking is in curieuze overeenstemming met die van Morgenthaler over de rol van de omgeving bij het waarnemen van de effecten van Smart Drugs. Bij Morgenthaler rapporteren gebruikers verder helderheid, een energiek gevoel, betere concentratie, geweldige geheugenprestaties en hoge cijfers. De leerpil is een functioneerpil geworden, afgezien van het feit dan je Vasopressine moet snuiven.
Vasopressine is een lichaamseigen hormoon (veel Smart Drugs zijn synthetisch) dat onder andere een rol speelt in de waterhuishouding van het lichaam. Het werd wel voorgeschreven voor het tegengaan van overmatige urineproduktie of bedplassen. Tegenwoordig is daar een meer specifiek medicament voor. Vasopressine verhoogt de bloeddruk en de Wied noemt het, evenals Kamphuisen, een riskant middel, zeker voor oudere mensen. Ook voor jonge, gezonde mensen, zegt de Wied, als die zich onder invloed van Vasopressine lichamelijk gaan inspannen. En in het yuppenmilieu dat zich met Smart Drugs bezighoudt gaat men inderdaad wel eens joggen of bodybuilden. Gebeurt dat kort na het gebruik van Vasopressine, dan kunnen hartproblemen het gevolg zijn. De Wied: 'Ik zeg alleen, dit zijn de risico's. Ik zwaai niet met het vingertje. De meeste mensen zijn wel overtuigd van de werking van Vasopressine op geheugenprocessen, maar aan een ethisch oordeel ben ik nog lang niet toe. Ik beveel ook niets aan.' Desglycinamide, de stof die bij de Wied in Utrecht is onderzocht, mist deze gevaarlijke werking van Vasopressine. Maar deze stof wordt in het boek van Morgenthaler en Dean niet genoemd.
In Europa moet het gebruik van Smart Drugs nog wortel schieten. Ze worden in Nederland waarschijnlijk nog niet op grote schaal zonder doktersvoorschrift gebruikt. Het Preventief Medisch Centrum (PMC), een particuliere kliniek in Rotterdam met 26 artsen, schrijft het voor aan patienten met geheugen- en concentratiestoornissen. Behalve reguliere methoden worden op het PMC omstreden geneeswijzen als celtherapie en chelatietherapie toegepast. Arts Otto Poldermans gebruikt Smart Drugs 'uit nieuwsgierigheid'. Met Vasopressine in combinatie met DMAE slaapt hij onder andere beter. Zijn collega Robert Trossel schrijft zichzelf Smart Drugs voor wanneer er hoge eisen aan hem worden gesteld, zoals bij lezingen. Poldermans: 'Het zijn zachtaardige geneesmiddelen en je kunt er weinig kwaad mee als je ze binnen de dosering houdt.'
(Toen ik mijn pillen kreeg werd me een dosering aangeraden die ongeveer twee keer zo groot was als wat op de bijsluiter werd aanbevolen. Eventueel kon ik de dosis nog opvoeren, zeiden ze.)
Je hoeft niet per se stoornissen te hebben om bij het PMC aan Smart Drugs te worden geholpen. Er zijn verschillende bekende sportlieden onder behandeling ('Nee, geen namen') die de middelen krijgen om hun concentratie op te voeren. Een nieuwe kluif voor de dopingcommissies. Maar Trossel zegt deze medicijnen niet zomaar te verstrekken aan elke student of zakenman met teveel vertrouwen in pillen en te weinig in zichzelf. De aanstaande gebruiker hoeft zich daardoor niet te laten ontmoedigen. Hydergine is in Belgie vrij verkrijgbaar en in landen in Zuid-Europa kunt je haast alles krijgen. Amerikanen kunnen aan hun trekken komen in Mexico.
Volgens het ministerie van WVC is het Nederlanders toegestaan om medicijnen voor eigen gebruik uit het buitenland mee te nemen, ook als daar geen doktersvoorschrift aan te pas is gekomen. Import voor de verkoop mag niet zomaar. Kopen of verkopen zonder recept natuurlijk ook niet. Wie geen zin heeft in winkelen over de grens kan 'Smart Drugs & Nutrients' raadplegen, want daarin staat een hele lijst van postorderbedrijven, onder andere in Zwitserland, die allerlei pillen kunnen leveren voor relatief weinig geld. Deze bedrijfjes zetten volgens Morgenthaler op het ogenblik per stuk enkele tienduizenden dollars per maand om. Deze vorm van import is hoe dan ook illegaal, zegt WVC, maar controle is natuurlijk moeilijk. Overigens blijft het slikken van deze pillen een dure hobby. Een paar honderd gulden per maand kost het al gauw. Maar wat geeft dat als je daardoor meer contracten kunt afsluiten, meer zaken kunt behandelen, meer reportages kunt schrijven?
Werken ze nu wel of niet? Woordvoerder drs. J.G. Mosselman van Sandoz, de fabrikant van onder andere Hydergine en Vasopressine, is sceptisch. 'Dit is typisch Amerikaans, net als de mode om grote hoeveelheden vitamine C in te nemen. Persoonlijk denk ik niet dat het IQ te verhogen is. Mensen moeten maar gewoon gezond leven, hun best doen met leren en tevreden zijn met hun natuurlijke IQ. Onze medicijnen zijn voor zulk gebruik niet bedoeld en wij raden het zeker niet aan.' Prof. E.R. de Kloet, hoogleraar medische farmacologie in Leiden: 'Die stoffen werken in principe bij patienten, dus wanneer er sprake is van een of ander tekort. Een suikerpatient is gebaat bij insuline en een gezond persoon bepaald niet. Maar als gezonde mensen denken dat ze van die Smart Drugs beter gaan functioneren, dan zal dat wel zo wezen.' Otto Poldermans van het PMC: 'De werking is heel bescheiden, en dus zal het placebo-effect niet gering zijn.'
Dus wie denkt dat hij een pil heeft gehad voor zijn denkvermogen, gaat denken dat hij beter denkt. En inderdaad, Morgenthalers boek blijkt bij nauwkeurig lezen maar vier stoffen te behandelen waarbij wel eens een succesvolle dubbelblinde placebo-gecontroleerde proef is gedaan met gezonde proefpersonen: Xanthinolnicotinaat, Vinpocetine, Dilantin en vitamine B-3. In alle andere gevallen zijn alleen proeven met patienten gedaan. Maar het moet gezegd, de bevinding van de Wied dat gezonde mensen onder invloed van desglycinamide een beter geheugen vertonen maar dat zelf niet in de gaten hebben, is het omgekeerde van een placebo-effect. Conclusie: sommige Smart Drugs zullen wel een beetje werken.
(Ik heb een beetje last van dagdromen op het ogenblik.)
Moet de samenleving zich druk maken om het illegale gebruik van functioneerpillen en de zwarte handel daarin? Uit oogpunt van wetshandhaving natuurlijk wel. Uit oogpunt van volksgezondheid hoeft een samenleving die roken, drinken en autorijden toestaat dat niet te doen, mede gezien de hoge prijs van de medicamenten, de geringe werking, de moeite die men moet doen om er aan te komen en het opleidingsniveau van de potentiele gebruikers. Als ze die pillen met alle geweld willen hebben lukt het ze toch wel, dus ze doen hun best maar. Het grootst denkbare exces is, dat ouders hun kinderen met Smart Drugs zouden volstoppen in de hoop op betere schoolcijfers. De energie, nodig om deze theoretische misstand onmogelijk te maken kan waarschijnljk beter gestoken worden in het bestrijden van fysieke kindermishandeling.
(Ik stop met die rommel. Straks krijg ik nog het idee dat het werkt en dan blijf ik de rest van m'n leven slikken. Ik wacht wel tot ik klachten heb.)
'Smart Drugs & Nutrients', door W. Dean en J. Morgenthaler - B&J Publications, Santa Cruz, CA.