Wie op de middelbare school scheikunde heeft gehad kent het Periodiek Systeem der Elementen als een duffe wandkaart vol letters en getallen. Een piece de resistance als het om uit het hoofd leren gaat, zelfs al hoeft dat maar voor een kleine dertig belangrijke elementen. Weinig scholieren zullen *voor* hun laatste lesuur in dit vak werkelijk beseffen hoe curieus en elegant het is dat de chemische elementen kunnen worden geordend op zo'n manier dat tal van eigenschappen met regelmatige tussenpozen terugkeren. De Russische scheikundige Mendelejev ontdekte de zichzelf herhalende structuur in 1869. Op grond van de lege plekken in zijn tabel kon het bestaan van verschillende nog onbekende elementen worden voorspeld en soms konden hun chemische en natuurkundige eigenschappen met griezelige precisie worden berekend.
Een hulpmiddel bij het overdragen van dit essentiele stukje scheikunde kan 'The Interactive Periodic Table' zijn, een CD-ROM waarop het Periodiek Systeem is voorzien van licht verteerbare extra's als video- en geluidsfragmenten en die daarnaast gevuld is met geschiedkundige wetenswaardigheden over de elementen &en met harde cijfers.
Het eerste wat de gebruiker in het hoofdmenu zal willen doen is op de keuzemogelijkheid 'video' klikken. Wat is daar te koop? Dat valt bitter tegen. Er zijn acht fragmenten; drie gaan er over een element (kwik, fosfor, 'element 109'), twee over een groep (alkalimetalen en edelgassen) en verder is er een over Mendelejev, een over buskruit (!) en een over de vreemde categorie 'natuurlijke elementen'. Willekeur is dus troef en dat komt doordat voor een dergelijke CD-ROM niet speciaal filmpjes worden gemaakt. De makers moeten het doen met datgene waar ze toevallig (makkelijk? goedkoop?) de hand op kunnen leggen. Bovendien is de hoeveelheid bewegend beeld die op een CD-ROM kan nog altijd beperkt. De acht fragmenten duren samen ongeveer tien minuten. Dat zou zo erg nog niet zijn als de beelden van goede kwaliteit waren. Maar dat is niet zo. Ze zijn postzegelgroot, onscherp, bibberig en aan de donkere kant, zelfs met de monitor op maximum helderheid. Heel jammer, dan liever geen video.
Anders ligt het met de gedichten, waarvoor in het hoofdmenu een aparte keuzemogelijkheid bestaat. Ook daar een vrij willekeurige selectie van tien elementen maar bij gedichten is dat te billijken. Ze worden mooi voorgedragen en en er wordt een (wederom te kleine) foto van het betreffende element bij geprojecteerd. Jammer genoeg heb ik de teksten van de gedichten nergens kunnen vinden.
Heel geestig is het liedje 'The Elements' van Tom Lehrer uit 1959, met een opsomming van alle 102 toen bekende elementen. Het is onderdeel van een algemene introductie die hypertext-achtig is ingericht. Dat wil zeggen dat er een tekst te zien is met bepaalde woorden in een afwijkende kleur. Klik je met de muis op die woorden dan krijg je extra informatie over het betreffende onderwerp. In deze introductie worden de geschiedenis van het denken over elementen en de principes achter het Periodiek Systeem zelf summier uitgelegd. Je kunt tussendoor de 'wandkaart' raadplegen, die steeds op een passende manier is ingekleurd: gas, vloeistof of vast, radioactief of niet, in de natuur aanwezig of niet enzovoorts. Hier blijkt dat de CD niet helemaal up to date is, want de elementen 104 tot en met 109 hebben hier nog voorlopige namen, terwijl sinds kort de definitieve bekend zijn. Een nieuwe versie is nog niet op handen, meldt de uitgever.
De hoofdmoot van de CD is een scherm waar het Periodiek Systeem zelf onder handen genomen kan worden. Je kunt ieder element aanklikken en er verschijnt informatie over geschiedenis, atoomstructuur, eigenschappen en voorkomen van dat element. Je kunt ook zoeken op steekwoorden maar dat werkt niet goed. 'Lavoisier' verwijst naar waterstof, koolstof en aluminium - niet naar zuurstof, terwijl zijn naam daar wel degelijk, en terecht, wordt genoemd. Verder kun je eigenschappen naar keuze van elementen naar keuze in grafieken of tabellen laten tekenen. Hoe verandert de atoomstraal met toenemend atoomnummer? En de ionisatie-energie van het eerste elektron? Hoeveel procent koolstof zit er in de zon, de aardkorst, de oceanen en in de mens? Het resultaat kun je opzij zetten voor invoer in een ander programma, bijvoorbeeld een tekstverwerker. 'The Interactive Periodic system' is geen encyclopedie. Qua tekst kun je hem in een uurtje uit hebben, als je Engels een beetje deugt. Daarna heb je nog altijd een magnifiek tabellenboek. Ondanks de tekortkomingen kan het een aardig hulpmiddel zijn in de klas. En vooral daar kan hij zo intensief worden gebruikt, dat de hoge prijs een beetje wordt gerechtvaardigd.