De eerste twee minutieus voorbereide demonstraties van CD-recorders, door twee verschillende Eindhovense bedrijven, gaan op pijnlijke wijze de mist in. De blanco CD's worden wel beschreven, tenminste zo lijkt het, maar met het resultaat valt niets te beginnen. De ene CD na de andere gaat de prullenbak in. Onbegrijpelijk, anders gaat het altijd vlekkeloos, zo wordt verzekerd.
Dat zal wel. De CD-recorder is niet te stuiten dus er moeten mensen zijn die ze aan de praat krijgen. Kostten ze twee jaar geleden nog meer dan 10.000 gulden, nu zijn ze te krijgen voor nog geen twee mille. Er is een ruime keus uit merken en types en de technische specificaties worden elke maand mooier. Een standaard apparaat schrijft nu op 'dubbele' snelheid en kan bovendien werken als CD-ROM-afspeelapparaat met viervoudige snelheid (vergeleken met de draaisnelheid van een Audio-CD).
Hoe zat het ook weer? Op een CD kon je toch helemaal niet schrijven? Op een CD staat muziek, of een programma of een voorraad data voor de PC, in de vorm van een puntjes- en streepjescode die door de speler tot een rij getallen te herleiden is. Uit die getallen is vervolgens de oorspronkelijke informatie weer te halen: muziek, tekst, video, computerprogramma's. Inderdaad kun je aan de informatie op een standaard CD niets veranderen en dat blijft zo, maar de mogelijkheid om met speciale apparatuur speciale CD's te beschrijven heeft altijd bestaan. Een krachtige laserstraal brandt daarbij putjes in het oppervlak van een daarvoor gevoelige, goudkleurige CD. Zo worden ook proefexemplaren gemaakt van commerciële CD's. Tot voor kort konden alleen bedrijven die CD's produceren zich zulke CD-recorders veroorloven. Maar nu zijn deze machines op een haar na binnen het bereik van de consument.
Wat kun je met een CD-recorder? Weinig gebruikt materiaal opbergen bijvoorbeeld. Programma's die je misschien later eens wilt proberen; documenten die je bij de hand wilt houden voor het geval dàt, zonder dat ze plaats innemen op de harde schijf; bestanden die je van Internet hebt opgehaald en die je liever niet definitief weggooit. Kortom al die dingen die anders de doos met floppy's laten uitpuilen. Op een beschrijfbare CD van 15 gulden gaat de inhoud van 450 floppies. Op CD zetten is dus goedkoper en bovendien zoekt het makkelijker. Ook is een CD in principe duurzamer, al geldt dat voor een beschrijfbare CD alleen zolang hij in de kast staat. Bij gebruik kan zo'n CD per ongeluk worden beschadigd omdat hij geen laklaag heeft zoals fabrieks-CD's. Voor floppies geldt het omgekeerde: bij lang bewaren kunnen ze achteruit gaan, maar je kunt er rustig op gaan staan.
Ook is een CD-recorder geschikt om reservekopiën te maken van de complete inhoud van de harde schijf. Lang geleden, toen een harde schijf van 40 Megabyte heel wat was, kon je nog een backup maken op enkele tientallen floppies. Maar nu een gewone harddisk honderden Mb's telt is dat niet meer te doen. Een CD kan 650 Mb bergen en de inhoud van de meeste harde schijven past daar wel op. Het enige nadeel daarbij is dat de reservekopie zelf niet te veranderen valt. Er kan alleen aan worden toegevoegd. Met slimme backup-programmatuur is daar wel een mouw aan te passen maar alle slimmigheid van de wereld kan niet voorkómen dat een CD volraakt, dus een nadeel blijft het.
Verder is een CD-recorder geschikt om zelfgemaakt materiaal te verspreiden. Alles wat je maar in digitale vorm kunt brengen kun je per CD aan anderen ter beschikking stellen. De thuiscomputeraar wordt een doe-het-zelf-uitgever. En het venijn van de opkomst van de CD-recorder zit 'm natuurlijk in het feit dat niemand de thuiscomputeraar belet op dezelfde manier materiaal van anderen te verspreiden. Gewiekste piraten verdienen schatten door collecties commerciële software illegaal op CD te zetten en voor een paar tientjes te verkopen. Winstmarge: een paar honderd procent per CD. De recorder heb je er op die manier zo uit. Ook muziek-CD's zijn overigens met een CD-recorder te kopiëren.
Uiteraard is het niet nodig de illegale handel in te gaan. Buren kunnen elkaars CD's kopiëren zoals ze dat met diskettes ook deden en doen. Omdat een CD-ROM uit de handel vaak verre van vol is, kun je meestal verschillende CD-ROM's kopiëren op één beschrijfbare CD. Dat is ook illegaal en tegen de zin van de softwaremakers, maar minder erg vanwege de kleine schaal en om het feit dat de kopiïst de software waarschijnlijk niet zelf gekocht zou hebben.
De kracht van de CD-recorder zit 'm in de wijd verbreide standaard van de CD, de zwakte in de onmogelijkheid eenmaal geschreven data te wissen. Daarnaast kunnen we als nadeel noteren dat om CD's te kopiëren een nogal zware PC nodig is. Alle te kopiëren materiaal moet eerst naar harddisk, dus die moet zeer groot zijn. Daarnaast moeten een snelle processor en een ruim werkgeheugen ervoor zorgen dat de stroom gegevens naar de te beschrijven CD geen moment wordt onderbroken, anders gaat het mis.
Er bestaan ook andere combinaties van kracht en zwakte: verschillende fabrikanten zijn de laatste tijd op de markt verschenen met verschillende variaties op het thema 'verwisselbare schijf'. Zo verkoopt Panasonic de Power Drive of PD. Dat is een apparaat dat CD-ROM's kan afspelen maar ook (niet tegelijkertijd) gebruik kan maken van herschrijfbare schijven. Die zien eruit als diskettes zo groot als een CD: het enige wat je ziet is een harde plastic behuizing. Deze schijven worden beschreven met een laserstraal die het oppervlak van de schijf kan veranderen van amorf (structuurloos) naar kristallijn en weer terug. Die twee toestanden van het materiaal hebben verschillende reflecterende eigenschappen, zodat hiermee enen en nullen kunnen worden vastgelegd. Met een andere, minder intense lees-laser die het oppervlak niet verandert, kan de informatie worden uitgelezen.
Er kan 650 MB op zo'n schijf, net als op een CD, en je kunt zeker 1000 keer wissen en opnieuw beschrijven. De speler kost ruim duizend gulden maar een cartridge met een schijf is veel duurder dan een gouden beschrijfbare CD: ongeveer 150 gulden. Het zoeken en transporteren van data gaat met een PD-schijf wat sneller. In feite neemt Panasonic een voorschot op de wisbare CD, die door Philips voor het einde van dit jaar is aangekondigd. De toegepaste techniek is dezelfde, alleen hebben de PD-schijven niet de gedaante van een CD en kunnen ze niet door gangbare CD-spelers worden gelezen. De wisbare CD van Philips gaat er wel uitzien als een CD maar ook daarvoor geldt dat alleen nieuwe, aangepaste spelers deze kunnen lezen. Het materiaal van deze CD's weerkaatst namelijk minder licht dan de vertrouwde read-only CD's, zodat extra versterking in het apparaat nodig is. De prijs die Philips noemt voor de CD-e (van 'erasable') is nog geen dubbeltje per Megabyte, dus zes tientjes per schijf. Wat spelers moeten gaan kosten is nog niet duidelijk.
Ook de traditionele magnetische media doen aan de ontwikkelingen mee. De firma Iomega verkoopt sinds ongeveer een jaar de Zip-drive met bijbehorende schijven, waarop 100 MB kan worden opgeslagen. Zip-schijven zijn superfloppies: ze zijn even groot als een diskette, alleen iets dikker. De eigenlijke schijf bestaat net als een floppy disk uit slap materiaal. Een verschil met de flop (en een overeenkomst met harddisk en optische schijven) is, dat er geen fysiek contact is tussen de schijf en de lees- en schrijfkop. De duurzaamheid kan daardoor wat groter zijn. Een Zip kan, in tegenstelling tot een floppy disk, sneller zijn dan een CD-ROM-speler maar is trager dan een harde schijf. Een Zip-drive heb je al voor 500 gulden; schijfjes kosten een gulden of 35, wat per Megabyte een fractie meer is dan de cartridges voor de Power Drive.
De trots van Iomega is op het ogenblik de Jaz. Wéér een andere combinatie van machien en schijf. Een Jaz-schijf is een onvervalste harddisk met een opslagcapaciteit van 1 GigaByte ofwel 1000 MegaByte. De drive kost evenveel als de Power Drive maar is beslist sneller. De schijven kosten om en nabij de 250 gulden per stuk. Duurder per MegaByte maar in guldens goedkoper zijn de spullen van concurrent Syquest: De EZ-Drive (Easydrive) kost 500 gulden, bijbehorende schijven van 135 Mb (ook echte harddisks) 45 gulden. De snelheid van een echte harddisk is nodig zodra de gebruiker zich met veeleisende toepassingene als audio of video gaat bezighouden.
Op al deze schijven kun je ongeveer hetzelfde: weinig gebruikt materiaal parkeren, backups maken (vaak wordt daarvoor software bijgeleverd), CD-ROM's kopiëren. Een integraal naar verwisselbare schijf gekopieerde CD-ROM kan zelfs op de normale wijze vanaf de verwisselbare schijf worden geïnstalleerd, waarbij zoals gebruikelijk een deel van de bestanden naar de vaste harde schijf wordt overgeschreven. De verwisselbare schijf met de kopie gedraagt zich dan in alle opzichten als originele CD-ROM. Maar het omgekeerde kan ook: wie een CD-ROM heeft gekocht en geen zin heeft om voor de zoveelste keer 10 Mb op de vaste schijf op te offeren aan een CD, kan installeren op een verwisselbare schijf. Die vervult dan de rol van de harddisk.
Wat moet je nu kopen? Een CD-recorder als je bestanden wegschrijft die niet meer gewijzigd hoeven worden, of als uitwisselbaarheid met anderen van belang is. Een Jaz- of Power Drive als je behoort tot de extreme grootverbruikers van data. Om dat te illustreren een rekensommetje. Niet verwisselbare harddisks kosten twee kwartjes per Mb. Wil je, gegeven de huidige prijzen, met een Jaz- of Power Drive voordelig uit zijn dan moet je emplooi hebben voor minstens vier Gb, zelfs naar de huidige maatstaven een behoorlijke hoeveelheid. Bij de EZ en de Zip ligt dat omslagpunt nog hoger: de schijven zijn duurder per Gb zodat je de speler er niet zo gauw uit hebt. Deze spelers moeten het hebben van hun goedkoopte in guldens en van hun flexibiliteit. Ze bestaan in varianten die kunnen worden aangesloten op de printer- of parallelle poort van de computer (in plaats van op de minder algemene SCSI-adapter die de andere hier besproken apparaten nodig hebben). Zo'n parallelle uitvoering is wat trager maar kan op elke PC worden aangesloten. Je neemt dan gewoon de drive mee.
De vertrouwde floppy gaat naar de marge, dat is wel zeker. De prijs van een gulden per diskette van anderhalve Megabyte is zo slecht nog niet, maar eenheden van 1,44 MegaByte zijn niet langer handig in een wereld van opzwellende bestanden. Eén voordeel van de floppy zal voorlopig door geen enkel systeem worden overgenomen: de algemene verbreiding. Als PC-bezitter weet je dat je met een paar floppies bij elke andere PC terecht kan voor om het even welk klusje. De Zip is door zijn lage prijs en het verkoopsucces van de laatste maanden een goede kandidaat om in dit opzicht de flop op te volgen. Maar dan moet wel eerst in elke PC standaard zo'n drive zitten en zo ver is het nog lang niet. Misschien ook dat we moeten wachten op de wisbare CD. We zijn in gespannen afwachting van de eerste demonstraties dit najaar.