'Check out this funny stuff,' is één van de keuzemogelijkheden op de homepage van het Centre for Computer-aided Egyptological Research (CCER) van de universiteit van Utrecht. Wie deze aanmoediging opvolgt vindt geen lijst met moppen maar een eerbiedwaardige verzameling citaten, meest uit de vorige eeuw, die op Egypte betrekking hebben. Zoals deze, van Henry Formby, een Brit die medio vorige eeuw door Egypte reisde: "Indeed, there is great danger of the Nile becoming as fashionable a tour as the Rhine; and in that case, woe betide the old ruins".
Vermaak van het grote publiek is niet het doel van de Utrechtse faciliteit. Het is een dienst voor de egyptologische gemeenschap, die er allerhande nuttigs kan vinden, maar het is vooral een instrument in de zendingsdrang van prof.dr. Dirk van der Plas. Van der Plas is deeltijdhoogleraar aan de Katholieke Universiteit Nijmegen in de 'geschiedenis van de antieke godsdiensten, inzonderheid die van het oude Egypte' en universitair docent in hetzelfde in Utrecht. Daarnaast is hij leraar godsdienst aan een middelbare school. Zijn missie met het CCER: de egyptologen moeten aan de computer. 'Omdat het dè manier is voor de toekomst om snel actuele wetenschappelijke informatie beschikbaar te stellen en uit te wisselen. Bovendien kun je er dingen mee doen die zonder computer ondenkbaar zijn.'
Op de Website van het CCER is dat onder andere te zien aan het overzicht van de lopende opgravingen. Van een veertiental projecten van buitenlandse universiteiten zijn volop gegevens te vinden: wie, wat, waar, enzovoort. Heel bijzonder zijn de elektronische restauraties van Van der Plas' medewerker Hans van den Berg. Die neemt foto's van archeologische vondsten zoals ze nu zijn, en gaat deze foto's te lijf met een digitaal beeldbewerkingsprogramma. Beschadigingen worden onzichtbaar weggewerkt. Het mooie is in de eerste plaats dat het origineel niet verandert en in de tweede plaats dat de hele wereld Van den Bergs werk kan volgen, want de laatste versie van de restauratie staat steeds op het Web.
Van der Plas zelf ging al een jaar of 25 geleden de mogelijkheden van de computer inzien, toen hij een astronoom tegen het lijf liep die 's nachts op de sterrenwacht de tijd doodde met het digitaliseren van hiërogliefen. De samenwerking die daarop volgde leidde in 1985 tot de eerste tekstverwerker voor hiërogliefen, toen nog op een mainframe, een voor die tijd grote computer die verschillende afdelingen met elkaar deelden. Met hulp van IBM, dat hier de publicitaire aardigheid wel van inzag, werd het programma geschikt gemaakt voor de PC. Op het ogenblik is op de server van het CCER een demoversie gratis verkrijgbaar van het programma Glyph for Windows. Iedereen met toegang tot het World Wide Web kan het binnenhalen. De enige beperking van deze demo is dat de hiërogliefen verschijnen met een streep er doorheen. Wie een onberispelijke output wil moet de echte versie bestellen voor 350 gulden. Er gaan er de laatste tijd drie á vier per week de deur uit. Overigens is het programma voor de complete leek een tijdje leuk als curiositeit, maar verder van weinig waarde. Enig verstand van hiërogliefen heb je er wel voor nodig.
Op de Weblokatie van Van der Plas zijn ook complete boeken verkrijgbaar. Bijvoorbeeld een woordenboek voor sarcofaagteksten, dat ook in druk en op CD-ROM zal verschijnen. In de elektronische versies kun je snel zoeken naar woorden en combinaties van woorden, met de hiëroglyfische tekst erbij. Van der Plas biedt ook een 'thesaurus' aan; in dit geval is dat een voorschrift voor het catalogiseren van archeologische vondsten. Als een egyptoloog een gevonden kleinood aan zijn collega's wil presenteren, zal hij eigenschappen willen opgeven als de vindplaats, de ouderdom, het materiaal en dergelijke. Als hij nu maar de juiste woorden gebruikt (in de juiste spelling!) kan de thesaurus via een door Van der Plas ontworpen stelsel van codes de beschrijvingen automatisch vertalen. Het systeem laat zelfs toe dat de beschrijvende egyptoloog de juiste termen aanklikt, via een materialenmenu, een jaartallenmenu en dergelijke, zodat spelfouten niet mogelijk zijn. Een collega kan zo in een zelf te kiezen taal de beschrijving van het object op zijn scherm krijgen. Op het ogenblik kan dat in het Engels, Frans of Duits en in principe is het eenvoudig talen toe te voegen. 'Een ander belangrijk voordeel is dat de catalogus niet op een centrale plaats hoeft te staan,' zegt Van der Plas. 'Iedereen kan zijn eigen materiaal elektronisch beschikbaar maken en zo kun je een alles omvattende catalogus krijgen die over de hele wereld is uitgesmeerd.'
Zo ver is het nog niet. Van der Plas heeft dan wel een standaard ontworpen, de collegae moeten nog om. Hoewel de meeste egyptologen inmiddels wel van de computer gebruik maken zit nog maar een procent of vijf op Internet. Een van de redenen dat de thesaurus gratis verkrijgbaar is, is dat het CCER de standaard wil propageren. 'Als we er geld voor zouden vragen zou men niet zo happig zijn,' stelt Van der Plas vast.
Hoewel dus lang niet alle egyptologen kunnen meegenieten mag de server van het CCER zich - zoals overigens alles op het Web - in een scherp stijgende belangstelling verheugen. In de eerste weken van dit jaar waren er enkele tientallen bezoeken per week. De laatste tijd nadert het wekelijkse aantal hits de duizend. Deze duizend bezoekers vragen samen meer dan drieduizend pagina's op. Het is duidelijk dat dit niet alleen voor de wetenschap zelf maar ook voor het populariseren van de egyptologie een schitterend instrument kan zijn. Er zijn bij het CCER dan ook verschillende leuke pagina's voor de leek. Behalve de elektronische restauraties en de citaten zijn er verschillende oudegyptische mens-erger-je-niet-achtige spelletjes die je in je eigen computer kunt binnenhalen. Het gaat om spellen die op afbeeldingen te zien zijn en waarvan de spelregels niet met zekerheid bekend zijn. Daar is dus een slag naar geslagen. Overigens is deze programmatuur niet door het CCER zelf vervaardigd. Daarnaast is er een 'klikbare' rondleiding door de tempel van Abu Simbel in het zuiden van Egypte. Die bestaat uit foto's waarop je kunt klikken om weer andere foto's te zien: een close-up of een andere blikrichting. Deze optie is het meest in trek: er wordt per week 300 keer om gevraagd.
Toch is populariseren niet een van de taken van het CCER. 'Ik krijg geregeld elektronische post van scholieren in de VS, die materiaal voor een werkstuk op Internet moeten zien te verzamelen,' vertelt CCER-medewerker Van den Berg. 'Maar ik heb echt geen tijd om al die kinderen te helpen. Ik moet ze dus afschepen. Misschien maak ik nog eens een lijst met Frequently Asked Questions, zodat ik ze in elk geval iets kan bieden. Maar we willen zeker niet in de wetenschap bekend staan als populaire site. Dan zouden we ons doel voorbij schieten.'
Het doel, het propageren van het gebruik door egyptologen van de computer in het algemeen en van Internet in het bijzonder, wordt nog niet door alle vakgenoten even belangrijk gevonden. 'De meeste zien nu wel dat het nuttig en nodig is,' meent Van der Plas. 'Maar grote groepen zijn nog huiverig. Het is niet bevorderlijk voor je wetenschappelijke reputatie om je hierin te specialiseren. Aanvankelijk zorgde ik er angstvallig voor dat ik voor elke publikatie op dit gebied ook een 'echt' wetenschappelijk artikel publiceerde. Maar daar ben ik nu overheen.'