Soms, als ik op de televisie naar een spannende film kijk, merk ik dat ik met mijn bovenlijf zit heen en weer te bewegen. Gebeurt er links in beeld iets belangrijks dan buig ik naar rechts, alsof het tv-scherm een raam is waarachter een toneelstuk wordt gespeeld. Was dat zo, dan zou ik door naar rechts te gaan inderdaad de linkerkant van het toneel beter zien.
Maar het tv-beeld is plat, net als een foto. Daarom zie je bij een voetbalwedstrijd vaak niet of een bal over het doel gaat of wegdwarrelt naar de zijlijn. Het verschil merk je heel goed als je door zo'n verrekijker-achtig machientje kijkt, dat twee dia's tegelijk vertoont: een voor je linkeroog en een voor je rechteroog. Als je de gewone wereld in kijkt zien je linker- en rechteroog altijd verschillende beelden, omdat ze op verschillende plaatsen zitten. Hoe dichter bij iets is, hoe meer de plaats in beeld verschilt (hou maar eens een vinger bij je neus), en zo weet je wat onder handbereik is en wat niet. Maak twee foto's met de camera op verschillende plaatsen, hou de ene voor je ene oog en de andere voor je andere, en het is net of je in een andere wereld staat. Op Broadway, in de Kuip, desnoods op de Maan. Het effect is heel overtuigend, je ziet diepte.
Computers kunnen ook plaatjes vertonen en ruim tien jaar geleden zijn mensen gaan proberen op de computer vertoningen met diepte te maken. In het begin ging dat op een manier die veel leek op zo'n verrekijker-met-twee-dia's: je kreeg een grote, rare helm op en in die helm zaten twéé beeldschermpjes. En in de computer zaten niet zomaar twee verschillende plaatjes. In het geheugen van de computer zat een voorstelling van een wereld met diepte. Als je dat vreemd vindt moet je bedenken dat een computer puur met getallen werkt. Een normaal plaatje op een pc wordt gemaakt door voor elk puntje op het scherm een groepje getallen uit te rekenen: een getal voor de hoogte op het scherm, eentje voor de plaats tussen links en rechts, een voor de helderheid en een paar voor de kleur. Voeg daar nog een getal aan toe voor de plaats in de richting 'diepte' en je kunt een wereld gaan namaken in de computer. Voor het gemak kun je denken aan een huis, opgebouwd uit blokken. De eerste computerbeelden met diepte waren niet ingewikkelder dan dat.
Voor zo'n helm rekent de computer uit wat een linkeroog zou zien dat vanaf een bepaalde plek in een bepaalde richting naar die wereld kijkt. Dat beeld gaat naar het linker beeldschermpje. En hetzelfde voor rechts. En ziedaar: de drager van de helm waant zich in een andere wereld. En nu komt het moeilijke, het moeilijke voor de computer wel te verstaan. De bedenkers van dit systeem wilden dat de drager van de helm in die wereld kon rondkijken en rondlopen. Dus moest de computer weten of de helm van plaats en van kijkrichting veranderde - dat werd geregeld met een soort radar - en steeds razendsnel uitrekenen wat de bezoeker van de computerwereld met zijn linker- en met zijn rechteroog moest zien. Toen dit lukte werd de naam Virtual Reality bedacht; dat betekent zoveel als 'net echt'.
Vandaag kun je met zo'n helm op in de computer een ruimtestation bezoeken en zelfs ruimtewandelingen maken in een baan om de Aarde. Met zulke systemen worden astronauten getraind. Je kunt huizen bekijken die nog gebouwd moeten worden en zelfs de meubels verplaatsen. Handig voor mensen die een huis willen kopen en moeten beslissen voordat het er staat. En er zijn ook toepassingen die gewoon leuk zijn. Zo hebben in Amerika een musicus en een programmeur het 'Virtuele Concert' bedacht: een concert waarbij je tussen de (niet bestaande) musici door kunt lopen. En terwijl je dat doet, verandert niet alleen het beeld dat je ziet, maar ook het stereogeluid dat je hoort. Allemaal precies volgens je eigen bewegingen. Staat de gitarist pal rechts naast je, dan zie je hem daar en hoor je hem ook rechts, en bovendien wat harder dan de andere musici.
Het hoeft trouwens niet met een helm. Aan de pc kun je ook VR ervaren. Een beeldscherm vertoont 60 á 70 beeldjes per seconde. De pc maakt dan om beurten beeldjes voor het linker- en het rechteroog. Je draagt een speciale bril met glazen die heel snel zwart en weer doorzichtig worden en wel op zo'n manier dat elk oog alleen de goede beeldjes te zien krijgt Je stapt niet zelf door de wereld maar stuurt er met de muis doorheen. Deze manier van doen is veel goedkoper, al is het voor gewone computergebruikers nog te duur.
Maar ook op een huis-, tuin en keukenpc kun je aan VR doen, maar dan zonder het echte diepte zien. Geen linker- en rechterplaatjes, brillen of helmen maar wel een wereld met diepte in de computer waar je met de muis doorheen kunt sturen, gebouwen in kunt gaan en om dingen heen kunt lopen. Misschien moet je het geen VR meer noemen, maar veel mensen doen het wel omdat VR intussen een magische klank heft gekregen. Er zijn programma's voor die je gewoon op je eigen pc kunt gebruiken, maar ook op het internationale computernetwerk Internet zijn leuke VR-dingen te doen. Zo kun je autoshowrooms en dure hotels van binnen bekijken, zijn er musea waar je de objecten kunt vastpakken en ronddraaien, en is er zelfs een 'Alphaworld', een heuse andere wereld waar je je eigen stukje land kunt krijgen om er je huis te bouwen. Zo hoog en zo diep als je zelf wilt.