Maak stemmachines controleerbaar

Herbert Blankesteijn

Na de laatste presidentsverkiezingen in de VS moest de verouderde manier waarop men in Florida stemmen telde het ontgelden. Ponskaarten waarin kiezers bij hun kandidaat een gaatje hadden geprikt werden geteld door mechanische machines. Deze misten wel eens een gaatje doordat de weggeprikte 'chad' nog aan de ponskaart vasthing. Er werd geroepen om volledig elektronische stemmachines zoals wij in Nederland die al jaren hebben.

Intussen liggen de stemcomputers van het bedrijf Diebold, die in 37 staten worden gebruikt, liggen zelf onder vuur. Doordat Diebold zijn eigen computers niet had beveiligd, kwam de - geheime - software in het bezit van onafhankelijke deskundigen. Onderzoek wees uit dat ermee kan worden geknoeid. Kiezers kunnen meer dan één keer stemmen, kunnen beheerdersrechten krijgen, en kunnen de machine sluiten voordat alle stemmen zijn uitgebracht. Ambtenaren met toegang tot stemmachines zouden malversaties kunnen plegen, evenals het personeel van Diebold zelf. Slecht programmeerwerk, óf opzet, vond een expert. Wally O'Dell, directeur van Diebold, bleek intussen fondsen te werven voor de Republikeinse Partij. In de brief waarin hij in 2003 potentiële donateurs vroeg om 10.000 dollar, schreef hij 'vastbesloten te zijn Ohio te helpen zijn stemmen volgend jaar aan de President te geven.'

In Nederland is de software van de stemmachines geheim. Zulks is voorgeschreven door de Kiesraad. Het is vreemd dat niemand zich realiseert hoe vreemd dat is. Geen kiezer kan zich met eigen ogen overtuigen van de eerlijkheid van de stemprocedure. Je moet maar geloven dat je stem goed terecht komt. Anders gezegd: de kiezer moet aannemen dat door de overheid betaalde deskundigen hun werk goed hebben gedaan. Onafhankelijke controle ontbreekt.

Kiezers mogen aanwezig zijn bij het tellen van de stemmen, maar dat is in het computertijdperk een wassen neus. Het tellen van de stemmen bestaat tegenwoordig uit het drukken op een knop gevolgd door het tevoorschijn springen van de uitslag (op een scherm én op papier). Er zijn maar een paar details die de kiezer zelf kan controleren. Het aantal stemmen, op verschillende manieren opgeteld, moet kloppen. De geheugens worden tweemaal uitgelezen, en deze uitslagen moeten kloppen met elkaar en met de papieren output. Maar als er een fout zit in bijvoorbeeld de software van de stemmachines, of als er slim mee is geknoeid, komt dat zo niet aan het licht.

In Ierland worden dezelfde Nederlandse machines, van Nedap in Groenlo, ingevoerd voor de verkiezingen van juni. Een onafhankelijk Iers bureau oordeelde eind 2002 vernietigend over de beveiliging, en volgens een onderzoek van de Ierse krant Sunday Business Post twee weken geleden vertrouwt de meerderheid van de Ierse kiezers de machines niet.

In de kleinste staat van Australië, de Australian Capital Territory rond Canberra, worden dezer dagen stemcomputers ingevoerd. Anders dan in de VS en Nederland is de broncode van de software op internet gezet. Iedereen kon ernaar kijken. Dat geeft vertrouwen. Wie geen programmacode kan lezen, weet dat kenners het zullen nalopen. Dat is ook gebeurd, en zo zijn verschillende foutjes ontdekt. De software wordt er dus beter van. Het is zoiets als het bijwonen van het tellen van de stemmen. Je kunt niet alles zelf controleren, maar je kunt wel vaststellen dat er niets verborgen wordt gehouden. Ook VoteHere, een andere Amerikaanse maker van stemmachines, heeft intussen zijn software openbaar gemaakt. De Kamerleden Spies en Haverkamp (CDA) hebben intussen minister De Graaf gevraagd of in Nederland de burger het proces van stemmen tellen wel voldoende kan controleren.

De Nederlandse kiezer moet niet hoeven afgaan op de mooie ogen van Nedap uit Groenlo, de maker van de Nederlandse stemmachines, of die van de Kiesraad. Verkiezingen met stemmachines met geheime software zijn als verkiezingen waar de stemmen achter gesloten deuren worden geteld.

En als er twijfel zou rijzen aan een verkiezingsuitslag die met stemmachines tot stand is gekomen? Ook als de software door het publiek is gecontroleerd kan er altijd iets misgaan.

Daarom moeten bij twijfel de stemmen opnieuw geteld kunnen worden. Helaas is hertellen bij elektronisch stemmen een farce. Hetzelfde geheugen opnieuw uitlezen levert heus geen andere uitslag op. Het is nogmaals duwen op dezelfde knop.

Hertellen met de hand moet daarom een mogelijkheid zijn. In Amerika eist, na het fiasco met Diebold, de ene staat na de andere een paper trail, een papieren bewijsje dat de kiezer krijgt van de stemcomputer. Dit gaat in een soort stembus, en de inhoud van die stembus wordt bewaard voor noodgevallen. Zo'n papieren reservekopie is een stok achter de deur voor de makers en de beheerders van stemcomputers. Ook in Ierland klinkt de roep om zo'n paper trail. Een nadeel is dat dit de verkiezingen ingewikkelder en duurder maakt, terwijl de stemcomputer, naast snelheid, eenvoud en goedkoopte zou brengen. Maar het vertrouwen moet voorop staan, en in voldoende vertrouwen voorziet de huidige procedure met stemmachines niet.