Daisyworld en Aircoworld
Herbert Blankesteijn
De Britse geleerde James Lovelock hield deze zomer in The Independent een hartstochtelijk pleidooi voor kernenergie als middel tegen het broeikaseffect. Die actie van Lovelock werd dankbaar ontvangen door websites als nieuwrechts.nl en kerncentrale.nl, en door bladen als het Financieele Dagblad en Intermediair. Ook de Volkskrant publiceerde een stuk dat, om het neutraal uit te drukken, aandacht vroeg voor kernenergie als alternatief - hoewel het woord ‘alternatief’ niet werd gebruikt, want sinds de oliecrisis van 1973 is dat gereserveerd voor duurzame bronnen als zon, wind, getijden en dergelijke. Kernenergie is weer bespreekbaar. Frankrijk heeft intussen besloten weer kerncentrales te gaan bouwen.
Geen welkomer voorvechter van kernenergie dan James Lovelock. Hij is een groene godheid, bedenker van de Gaia-hypothese dat de Aarde niet zomaar een zelfregelend systeem is maar een leven wezen met een eigen identiteit. Hij illustreert dit met 'Daisyworld', een planeet met madeliefjes als enige levende wezens: zwarte en witte. Staat de zon van Daisyworld op een laag pitje, dan doen de zwarte het beter dan de witte. Is het erg koud, dan doen zelfs de zwarte het alleen aan de evenaar. Bij hogere temperatuur gaan de witte meedoen, waarbij de zwarte naar hogere breedtegraden worden verdreven, tot bij extreme hitte alleen de witte het nog doen op de polen.
De boodschap: het leven kan dood, maar het kan binnen ruime grenzen voor zichzelf zorgen. Het kan zelfs zijn eigen milieu beïnvloeden. Binnen de tolerantiegrenzen van de madeliefjes geldt: hoe kouder het is, hoe meer de zwarte exemplaren overheersen, die lekker opwarmen in de zon. Wordt het heet dan reflecteren de witte de warmte. Dat stabiliseert.
Lovelock had ook Aircoworld kunnen verzinnen. Omdat hij dat niet heeft gedaan, doe ik het nu. In Aircoworld staat 's winters de verwarming op minstens 21 graden, want de moeite om een trui aan te trekken, zoals ons in 1973 is geleerd, neemt niemand meer. 's Zomers daarentegen vindt men 21 graden veel te warm, mede doordat niemand de moeite neemt zijn jasje uit te doen. De airco slaat aan zodra het warmer wordt dan 18 graden.
In Aircoworld is er altijd een excuus om warmte te genereren - ook een koeling produceert immers netto warmte. Wanneer de verwarming brandt op gas en de airco op electriciteit (of benzine!) komt er bovendien CO2 vrij die het broeikaseffect versterkt. Aircoworld is een wereld waarin de stabiliteit ver te zoeken is en waarin alle pijlen wijzen in de richting van de warmtedood. Aircoworld lijkt, helaas, heel wat meer op de werkelijke wereld dan Daisyworld.
Het oorspronkelijke boek Gaia van Lovelock laat zich lezen als een pleidooi om vooral zuinig te zijn op het milieu. Vandaar dat voorstanders van kernenergie een gat in de lucht sprongen toen Lovelock zijn uitspraken deed. Zie je wel, kernenergie is toch milieuvriendelijk!
Ik begrijp niet hoe mensen dat durven beweren, met niet alleen Tsjernobyl als afschrikwekkend voorbeeld, maar ook Windscale alias Sellafield, het Karachaymeer ten zuiden van de Oeral ('de meest vervuilde plek op aarde'), Nova Zembla (niet alleen proeven met waterstofbommen maar ook talrijke afgezonken kernonderzeeërs), en Hanford in de staat Washington in de VS, waar het Pentagon een beetje slordig is geweest met radioactief afval. De Sovjet-Unie heeft echt niet het monopolie gehad op nucleair mismanagement.
Als je ongelukken en wanbeheer erbij haalt, is het verweer van voorstanders dat we hier of nu beter met nuclear materiaal omgaan, en natuurlijk dat er scherpe voorschriften zijn die stipt worden nageleefd. Maar dat doet er allemaal niet toe. Het gaat erom of de technologie moet worden gebruikt. En wat wíj goed kunnen, kunnen anderen altijd slechter. Oproepen als die van Lovelock worden ook in minder beschaafde landen gehoord, en voorbeelden uit de rijke wereld worden in het zich ontwikkeldende zuiden of oosten gevolgd. Een kerncentrale kan honderd keer door technici van een Westers topbedrijf zijn neergezet, als later het onderhoud wordt verwaarloosd ontstaat toch een tijdbom. Zonnepanelen en windmolens kunnen veel minder kwaad in handen van incompetenten, en je kunt er ook geen superexplosieven of 'vuile bommen' mee maken.
Nucleaire installaties zijn prachtige doelen voor terroristische acties, nog afgezien van de risico's van de technologie zelf. Laat de illusie varen dat je ze kunt beschermen met beton, met radar of met regels. De terrorist heeft maar één kiertje nodig, één vergeten aspect, één moment van onoplettendheid, en hij heeft onbeperkt tijd om alle mogelijke doelen, technieken en strategieën te overwegen en te bestuderen.
Opslagplaatsen van nucleair afval zijn ook zulke doelen. Het zijn perfecte vuile bommen - de terrorist hoeft er alleen maar een conventioneel explosief te bezorgen.
Nog zo'n onbegrijpelijke, arrogante, gevaarlijke illusie: dat je het afval tienduizend, of zelfs maar vijfhonderd jaar (er zijn technieken om de 'levensduur' van radioactief afval kunstmatig tot vijfhonderd jaar te bekorten) zou kunnen beveiligen. Kijken politici en technici wel eens een dergelijke tijdsduur terug? Moet ik werkelijk opsommen wat er de afgelopen vijfhonderd jaar is gebeurd aan revoluties, natuurrampen en oorlogen? Moet ik nou echt wijzen op de mogelijkheid dat het doel van een bouwwerk na duizend jaar is vergeten? Wat is dat voor kortzichtigheid, die hoogopgeleide mensen doet aannemen dat ons georganiseerde hoekje van de wereld tot in lengte van dagen georganiseerd zal blijven? Denk nog eens aan beroemde geschifte machthebbers en vraag je af hoe je een opslagplaats beveiligt tegen moedwil. Wie voorzag in het Romeinse Rijk in 100 v.Chr. Caligula, Nero en Commodus? Binnen driehonderd jaar hadden ze ze alledrie gehad.
In de nucleaire techniek wordt geprobeerd 'inherent veilige' installaties te ontwerpen, die vanzelf uitdoven bij onraad. Maar er is geen twijfel over mogelijk dat de nucleaire techniek zelf níet inherent veilig is, zoals zon en wind dat wel zijn. Kernenergie is te gevaarlijk, voor onszelf en voor de toekomst.
Maar is het broeikaseffect dat niet ook? Zeker. Het verbranden van fossiele brandstoffen is niet per se beter dan het stoken van kerncentrales. Het broeikaseffect kan leiden tot de noodzaak van nieuwe Deltawerken, dus kosten, maar ook tot volksverhuizingen en epidemieën - omstandigheden overigens die op hun beurt de veiligheid van nucleaire technologie bedreigen. Maar ik ben het met de nucleaire industrie en Lovelock eens dat de 'alternatieve', dus de duurzame energiebronnen nog geen alternatief zijn.
Ik weet niet wat op termijn slechter is voor de mensheid. Als de stijging van de zeespiegel dichtbevolkte kustgebieden bedreigt, kunnen een paar nucleaire ongevalletjes in relatief afgelegen streken daar qua ernst niet tegenop. Voor de natuur daarentegen lijkt het broeikaseffect mij relatief mild. Variaties in het CO2-gehalte van de atmosfeer en veranderingen van de zeespiegel hebben zich wel vaker voorgedaan. De gevolgen van het loslaten van grote hoeveelheden radioactief materiaal in het milieu zijn onzeker. Misschien zijn nucleaire ongelukken een zegen voor de natuur, want daardoor ontstaan gebieden waar de mens écht met zijn poten vanaf blijft. Bescherm het regenwoud, maak het radioactief!
Biologische expedities rond Tsjernobyl maken duidelijk dat de natuur daar bloeit als nooit tevoren. Maar wat voor freaks komen straks het Tsjernobyl-reservaat uitwandelen? En kan Nederland zich zo'n gat in zijn grondgebied permitteren, zelfs als het rond Borssele zou zijn? Wat de bloei van de natuur bij Tsjernobyl in elk geval aantoont, is dat de aanwezigheid van de mens zo schadelijk is, dat de vraag welke energiebron hij gebruikt er nauwelijks toe doet.
Fossiele brandstoffen en kernenergie zijn allebei, waarschijnlijk, heel erg schadelijk voor de beschaving zelf. Daarom begrijp ik niet waarom Lovelock heeft gepleit voor toepassing van kernenergie en niet voor spaarzaamheid en geboortebeperking. In Aircoworld kun je de verwarming laten aanslaan onder de 18 graden en de koeling boven de 23. Je hoeft je kleding maar een beetje aan te passen om je in dat venster van vijf graden comfortabel te voelen. Een maximumsnelheid van 90 km per uur op de weg (vooropgesteld dat die wordt gehandhaafd) is beter voor het benzineverbruik, voor de doorstroming en voor de veiligheid. En zo zijn er veel meer maatregelen te verzinnen die onmiddellijk werken, waarvoor je niet eerst centrales hoeft te bouwen, en die veel prettige bijwerkingen hebben. Of zou Lovelock, genie immers, hebben ingezien dat je bij het publiek nog beter voor kernenergie kunt pleiten dan voor matigheid?
Zuinig zijn? De benzine is niet op de bon, zoals in 1973! We kunnen de hoge olieprijs makkelijk betalen. Milieu en natuur kunnen ons niet meer schelen. We zouden ook niet willen dat de buren onze zuinigheid opmerkten, want cool is het allesbehalve. Hard rijden is lekker, dunne kleren zijn makkelijk, verre vakanties zijn leuk.
Waarvoor zouden we ons al dat moois ontzeggen? De toekomst van ons land? Doe niet zo ouderwets. Die van onze kinderen? Ha nee, die leren we zo jong mogelijk om uit alle macht mee te doen. Voor hún verwijten hoeven we niet bang te zijn.
http://www.nsrl.ttu.edu/chernobyl/wildlifepreserve.htm
http://www.ecolo.org/lovelock/loveprefaceen.htm
Het materiaal dat hier verkrijgbaar is mag worden gedownload, gelezen en zelfs gekopieerd, maar alleen voor eigen gebruik. Vermenigvuldigen met winstoogmerk is niet toegestaan. Alles is copyright Herbert Blankesteijn, tenzij anders vermeld.