Octrooisysteem gedegenereerd

Herbert Blankesteijn

 

De Amerikaanse Electronic Frontier Foundation (EFF), een digitale burgerrechtenorganisatie, heeft een lijst gepubliceerd van tien octrooien die ten onrechte zouden zijn toegekend. Ze vormen de toptien van een verzameling van tweehonderd, die EFF heeft verzameld door via internet suggesties te vragen bij het publiek. EFF wil de octrooien officieel gaan aanvechten, omdat ze technieken betreffen die op het moment van toekennen al gemeengoed waren, of omdat ze veel te breed zijn geformuleerd. Of omdat ze worden gebruikt voor intimidatietechnieken, zodat kleine bedrijven en privépersonen - die zich geen advocaat kunnen veroorloven - de betreffende technieken links laten liggen.

 

Bovenaan de lijst van EFF staat Acacia Technologies, met een octrooi op "the transmission and receipt of digital content via the Internet, cable, satellite and other means." Toe maar, Acacia heeft het uitzenden van digitale signalen uitgevonden! Afgezien van de vraag of dat werkelijk zo is, zou het uitzenden van digitale signalen niet erg voor de hand liggen, gezien het feit dat analoge uitzendingen al een eeuw bestaan? Het lijkt me het predikaat 'uitvinding' nauwelijks waard.

 

En was het maar een uitzondering, of beperkte het zich maar tot Amerika. Microsoft heeft sinds kort een patent op de dubbele klik. Weliswaar in de context van zakapparaatjes, maar honestly... Amazon heeft juist weer de rechten op het doen van een bestelling met één klik. Wat zou je nog meer met één klik kunnen doen dat te octrooieren valt? In Europa bestaan er octrooien op veelgebruikte technieken als een tabblad in een computerprogramma (Adobe), het controleren van de ene computer met behulp van een andere, het betalen per eenheid van digitale informatie (Canon), een elektronisch winkelwagentje, en zelfs 'het visualiseren van een proces' (bron: http://swpat.ffii.org/patents/index.en.html). In 2001 kreeg de Australiër John Keogh uit Hawthorn, Victoria octrooi op het wiel. Dit is een 'innovation patent', waarvoor minder strenge regels gelden, maar dat maakt het geval niet minder absurd. In het voorjaar van 2002 werd dit dunnetjes overgedaan door Peter Olson uit Minnesota, die namens zijn 5-jarige zoon octrooi kreeg op het zijwaarts heen en weer bewegen op een schommel.

 

Met honderduizenden octrooien per jaar is het altijd mogelijk malle uitzonderingen te vinden. Maar het bovenstaande is nog maar een selectie. Tik in een zoekmachine ' ridiculous patents' en je kunt genieten van bergen voorbeelden, die komisch zouden zijn als ze niet zo triest waren. Het is zonneklaar dat de octrooibureau's het spoor bijster zijn. Wat is er aan de hand?

 

In de eerste plaats komen ze om in het werk. In 2003 verkreeg IBM meer dan 3400 octrooien in de VS, een record. Als je nagaat dat een octrooiaanvraag twee tot tien werkdagen kost (de procedure duurt in veel gevallen jaren), dan kun je uitrekenen dat IBM alleen al bij het octrooibureau in de VS minstens 34 mensen het hele jaar heeft beziggehouden. Het is niet moeilijk voor te stellen dat de ambtenaren dan slordiger gaan lezen en minder aandacht gaan besteden aan het zogeheten nieuwheidsonderzoek. Ik kan daar wel begrip voor hebben - het proza in octrooiteksten leidt tot snelle hersendood.

 

De ambtenaren weten ook dat naar de meeste octrooien nooit een haan kraait. Een bedrijf dat een octrooi aanvraagt, heeft een duidelijk belang en zou kunnen protesteren tegen een afwijzing. Wéér meer werk. Daarom is de verleiding groot een aanvraag toe te kennen, om van het gezeur af te zijn. Jammer voor de samenleving, die wordt opgezadeld met bizarre octrooien. Octrooien aanvechten, zoals de EFF van plan is, kan wel maar kost veel tijd, moeite en geld. Voor een bedrijf zal het meestal goedkoper zijn in godsnaam maar een licentie te nemen.

 

Verder hebben de octrooibureaus een duidelijk eigen belang bij het verstrekken van veel octrooien. Dat levert geld op, en maakt de organisatie gewichtiger.

 

Het bedrijfsleven kan hiervan gebruikmaken door zoveel mogelijk octrooiaanvragen in te zenden: des te groter en belangrijker kan het octrooibureau worden, en des te minder aandacht is er voor een individuele octrooiaanvraag. Je krijgt een soort octrooispam die het makkelijkst te bestrijden valt door alles ongezien in het bakje 'toegekend' te kwakken.

 

Op dit moment speelt in de Europese wetgeving de kwestie van de octrooieerbaarheid van software. Software is in Europa op dit moment 'als zodanig' niet octrooieerbaar. Toch bestaan er al zo'n 30.000 octrooien op software, dank zij een bepaling die zegt dat het weer wél kan als de software deel uitmaakt van een apparaat. Wanneer zou dat níet het geval zijn, of wanneer zou je het in je aanvraag niet zo kunnen plooien dat dat het geval lijkt?

 

Toen ik in de tweede helft van de jaren '80 als jonge journalist bij het Europees Octrooibureau werd rondgeleid waren octrooien op genen niet toegestaan. Ook toen was er zo'n maas in de wet, want het kon wél als een (al dan niet veranderd) gen aanleiding gaf tot een product, bijvoorbeeld een medicijn. Met trots liet een employé van het bureau me de octrooien zien op genetisch gemanipuleerde sierplanten. Het octrooibureau deed dit uiteraard vooral in het belang van het bedrijfsleven, vertelde hij er altruïstisch bij. Op mijn tegenwerping dat het octrooibureau daar toch niet voor was, en op mijn vraag of het er niet gewoon om ging of een uitvinding nieuw en oorspronkelijk en relevant genoeg was, had hij geen antwoord.

 

Onthullend was het wel. Het octrooibureau als hoeder van de belangen van het bedrijfsleven. Logisch ook: van de aanvragen van individuele uitvindertjes kan zo'n mammoetorganisatie niet bestaan. Het zijn de grote bedrijven, de IBM's en de Philipsen, die de octrooibureaus maken tot wat ze zijn, en het zijn dezelfde grote bedrijven die het meest van de octrooien profiteren. Als je er niet direct licentiegeld uitslaat, dan kun je wel licenties ruilen met een ander groot bedrijf, om te voorkomen dat je zelf licentiegeld moet betalen.

 

Dat kleine bedrijven en uitvinders weinig aan het octrooisysteem hebben wist u al, maar nu is ook duidelijk waarom. De kosten, van de octrooien zelf en van eventuele geschillen, bevoordelen toch al de grote bedrijven. Het hebben van één octrooi is een loterij, het hebben van duizend een verzekering. Bovendien zorgt de inrichting van het systeem ervoor dat de club die de octrooien toekent geneigd zal zijn de machtigste bedrijven het meest terwille te zijn.

 

En dat is dan bijvoorbeeld door het toekennen van onwaarschijnlijk breed geformuleerde aanvragen zoals die van Acacia, de 'winnaar' van de verkiezing van de Electronic Frontier Foundation. Wat in een dergelijk geval wordt geoctrooieerd is niet een uitvinding, maar een idee. Een idee kan iedereen hebben. Je hoeft er niets voor te kunnen. In muzikale termen: het is alsof iemand een octrooi heeft op 'het verluchtigen van een liedje door middel van een gitaarsolo.' Hoe die gitaarsolo klinkt, en om welk liedje het gaat, is niet aan de orde - het octrooi geldt voor álle gitaarsolo's in álle liedjes, dus anderen mogen geen gitaarsolo's spelen in hun eigen liedjes tenzij ze betalen.

 

Het is bovendien niet nodig om, zoals Tom Manders ooit als Dorus deed, met een werkend model naar het octrooibureau te gaan. Een ideetje is genoeg om mensen met échte vaardigheden te beletten hetzelfde idee wel te realiseren. Een octrooi op de gitaarsolo kan worden verkregen door iemand die zelf niet kan spelen. Een octrooi kan zelfs gekocht worden door iemand die niet kan spelen: zo krijg je de patent sharks, bedrijven die niets zelf uitvinden, maar alleen octrooien opkopen en exploiteren. Zo verliest het octrooi zijn oorspronkelijk bedoelde rol: het beschermen van de rechten van een uitvinder. Het wordt een instrument ter maximalisatie van de winst van een bedrijf dat met de uitvinding als zodanig niets uitstaande heeft.

 

Triviale octrooien, absurd brede octrooien, octrooien als ruilmiddel, octrooihaaien. De aftakeling van het octrooisysteem is zo duidelijk als wat. Wat doe je eraan?

 

Om een discussie op gang te brengen presenteer ik hier een paar mogelijke maatregelen.

 

- Een toezichthoudend orgaan van technische geschoolde personen, dat steekproefsgewijs en/of op grond van meldingen door het publiek, octrooien beoordeelt naar maatstaven van gezond verstand. Een soort Opta, of zo u wilt een kletskoekpolitie.

- Alleen concrete uitvoeringen van ideeën kunnen worden geoctrooieerd. Dit voorkomt extreem brede octrooien en maakt het duur alle mogelijke uitvoeringen van een idee te kapen.

- Een verplichting om een werkend (schaal-)model te tonen.

- Maak octrooien onvervreemdbaar. Voordeel: je zet de octrooihaaien buitenspel. Nadeel: een kleine uitvinder kan niet langer zijn idee te gelde maken door het octrooi te verkopen. Dit zou je deels kunnen ondervangen met een uitzonderingsbepaling: verkoop van een octrooi mag weer wel als de koper de uitvinding daadwerkelijk op de markt brengt.

 

Dit zijn suggesties; er valt vast veel aan te verbeteren en aan te vullen. Maar het octrooisysteem is verrot en dat daar iets aan moet gebeuren staat vast.