Bekijk eerst deze advertentie

Herbert Blankesteijn

Tijdens uw bezoek aan de site van NRC Handelsblad verschijnt ongevraagd een venster met een advertentie voor Herbalife afslankproducten of voor Inktclub.com, een leverancier van printerinkt. U verwenst de krant; die zal wel verantwoordelijk zijn. Maar in dit geval is de vermoedelijke dader de software van Gain, en krijgt u de advertentie omdat de adverteerder in kwestie bezoekers van nrc.nl een interessante doelgroep vindt.

De popup is in. Hoewel de meeste internetters mopperen op deze 'programma-onderbrekende reclame' laat soms wel tien procent zich verleiden op zo'n advertentie te klikken. De site waar u vertoeft kan een dergelijke commercial plaatsen, maar steeds vaker gebeurt dit door software die u zelf heeft geïnstalleerd met gratis programma's als Kazaa, BearShare en DivX.

Pc-gebruikers zijn moeilijk te verleiden voor software te betalen. Programmeurs kunnen toch geld verdienen door in hun product software van een derde partij in te bouwen, die commerciële boodschappen bezorgt bij de consument. Zo bevat de muziekruilsoftware van Kazaa onder andere de advertentiesoftware van Gain. Adverteerder betaalt Gain, Gain betaalt Kazaa, en de consument betaalt net als bij de tv door reclame te zien.

Volgens schattingen is Gain, voorheen Gator, geïnstalleerd op zo'n 30 miljoen computers. WhenU, een andere reclamemakelaar, op 30 miljoen en n-Case op 21 miljoen. Zelfs landelijke Amerikaanse tv-netwerken halen nauwelijks zo'n bereik. Deze vorm van adverteren is daardoor uitermate succesvol. Directeur Keith Smith van 180Solutions, verantwoordelijk voor n-Case, verwacht over 2003 een omzet van 18 miljoen dollar, en zegt dat de verdiensten met 10 % per maand stijgen.

De kracht van 'adware' is dat hij rekening kan houden met het gedrag van de websurfer. Bijvoorbeeld welke sites hij bezoekt of welke termen hij intikt. Als de adverteerder het verband niet wil benadrukken, kan de advertentie ook uren na het bezoek aan een bepaalde site opduiken.

Deze wijze van reclamemaken is controversieel. In het recente verleden hebben Herbalife en Inktclub blijkbaar advertenties willen richten op bezoekers van nrc.nl. Dat is op zichzelf niet problematisch. Maar een concurrerend dagblad zou dat ook kunnen doen. In de VS is het wat dat betreft vrij schieten. Talrijke reissites hebben elkaars namen als sleutelterm gekocht bij Gain, computermakers idem dito. Wie Gain op zijn pc heeft en het ene merk bezoekt of intikt, krijgt een advertentie voor de concurrent voorgeschoteld.

Mag dat? Verschillende Amerikaanse bedrijven hebben het merkenrecht en het auteursrecht geprobeerd in te zetten om te voorkomen dat andermans popups het uitzicht op hun sites belemmeren. Totnogtoe vinden de rechters in de VS dat de gebruiker de baas is. Als die toestemming geeft voor het installeren van 'adware' hebben de websites daar genoegen mee te nemen.

Daarmee raakt de rechter een ander gevoelig punt. Weinig computeraars zullen bewust besluiten de deur voor reclame open te zetten. Enige tijd geleden, toen Gain nog Gator heette presenteerde het zich als hulpje bij het invullen van formulieren en wachtwoorden. Inmiddels is Gain tijdens de installatie van Kazaa aanzienlijk oprechter. Het doel, reclame maken, wordt gewoon bekend gemaakt. Of de klanten van Kazaa al die informatie ook lezen is een tweede, maar zeker is dat ze tijdens de installatieprocedure verklaren dat ze dat hebben gedaan. Daar staat tegenover dat na verwijderen van Kazaa verschillende onderdelen van Gain (en andere adware uit Kazaa) achterblijven op de pc. Dit is bij adware vrij gebruikelijk.

N-Case zegt dat zijn software alleen wordt geïnstalleerd na expliciete goedkeuring van de gebruiker, maar er zijn mensen met andere ervaringen. N-Case maakt op zijn site een methode voor deïnstallatie bekend, maar die is omslachtiger dan nodig is onder Windows.

Adware heeft vaak bijwerkingen. De software deugt niet altijd; vooral WhenU (alias SaveNow) heeft de reputatie de pc te laten crashen. In de lijst geïnstalleerde programma's is adware vaak niet terug te vinden. Veel programma's zetten een achterdeur open zodat ze zichzelf stilletjes via internet kunnen bijwerken. Dat is noodzakelijk, om advertenties te kunnen vertonen volgens de laatste contracten van de makelaar. Hierdoor is zulke software volgens de maatstaven van beveiligingsbedrijven een veiligheidsrisico. Antivirusbedrijf McAfee laat zijn scanner deze adware rapporteren, overigens zonder automatisch maatregelen te nemen. Er zijn meer dan honderd 'merken' advertentiesoftware, die soms elkaar meenemen of juist uitschakelen.

Veel, zo niet alle adwareprogramma's worden beschuldigd van aantasting van de privacy van de gebruiker. Dat is niet altijd terecht. Gain herkent wel iedere individuele gebruiker en volgt zijn gedrag, maar weet niet de naam van de persoon. Dat is even kwaadaardig als een anonieme bonuskaart. Van n-Case wordt vermoed dat het programma op de pc naam, mailadres en andere persoonlijke informatie van de klant zoekt. Veel adware maakt gebruik van wat de surfer intikt en kan dus alles registreren wat hij doet, maar tot dusver is niet bewezen dat dat gebeurt.

Noem Gain en consorten nooit lichtvaardig 'spyware'. De site Pc Pitstop heeft pagina's met die strekking moeten weghalen nadat de eigenaren van Gain/Gator een zaak wegens laster hadden aangespannen. Spyware wordt geïnstalleerd buiten medeweten van de gebruiker van de pc met het doel hem te bespioneren. Zo werkt Gain niet, moest Pc Pitstop toegeven. De mededelingen tijdens installatie zijn duidelijk. De boodschap aan het publiek is andermaal: léés de informatie op het scherm, of zeur niet.

KADER

Tegen popups en adware

Popup-advertenties die door websites worden gegenereerd zijn makkelijk te blokkeren. De meeste browsers kunnen dat: Opera, Netscape, Mozilla, Safari (Apple). Internet Explorer heeft hiervoor nog geen voorziening. Dit komt in de toekomst wel.

IE-gebruikers moeten nu nog een extra hulpmiddel installeren. De populaire Google toolbar bijvoorbeeld, tevens een makkelijke toegangspoort tot de zoekmachine. Echter, deze toolbar sluist informatie over surfgedrag naar Google zelf, die hier bij adverteerders munt uit slaat.

Er zijn tientallen onafhankelijke popup-killers. Gunstige recensies krijgen Pop This en MereSurfer, beide gratis. De Zero Popup Toolbar bleek vorig jaar het adresboek op de pc te gebruiken om spam voor zichzelf te versturen.

Dergelijk gereedschap werkt niet altijd tegen popups uit adware. Er zijn speciale anti-adwareprogramma's als AdAware en Spybot Search & Destroy. Deze kunnen adware effectief verwijderen, maar vaak werkt het moederprogamma dan ook niet meer: zonder Gain houdt Kazaa bijvoorbeeld op met werken. Soms zijn daarvoor speciale oplossingen, zoals in dit geval Kazaa Lite of Diet Kazaa.

Antivirussoftware begint ook te letten op adware. De contouren van een wapenwedloop zijn al te ontwaren.