Zelfdemonterende electronica

Herbert Blankesteijn

Krijgen we straks mobiele telefoons die op commando uit elkaar vallen? Een Engels bedrijf heeft de techniek ervoor klaar.

Milieubewuste consumenten brengen afgedankte electronische apparaten naar een afvalscheidingsstation. Daarvandaan gaan ze als het goed is naar een gespecialiseerd bedrijf dat de onderdelen verder scheidt in onschadelijk en verschillende soorten schadelijk, wel en niet herbruikbaar. Electronica ontwikkelt zich zo snel dat onderdelen zelden kant-en-klaar kunnen worden hergebruikt. Maar als afval is het wel een rijk erts met allerhande waardevolle metalen, zoals goud, tin, nikkel en cadmium. In het milieu zouden deze stoffen juist veel kwaad doen. Ook bevatten computers, audio- en videoapparaten schadelijke organische stoffen als brandvertragers.

Het demonteren en scheiden van de componenten moet met de hand gebeuren. Het aantal verschillende soorten apparaten is zo groot, dat je er moeilijk een robot op kunt loslaten, zoals dat bij de fabricage wel kan. Computers zijn nog relatief vriendelijk. Die zijn vaak in elkaar gezet met schroefjes. Met een kruiskopschroevedraaier kan een computer bijna helemaal worden gedemonteerd.

Anders is het met stereo-installaties, wekkerradio's en mobiele telefoons. Voor het uit elkaar halen is een handleiding nodig is, als die er al is. Kleine toestellen als wekkerradio's zijn meestal dichtgesmolten. Dat zijn complicaties die de verwerking duur maken, tenzij wordt gekozen voor fijnmalen, maar dat is minder gunstig voor het milieu en de recycling.

Een nieuwe Europese richtlijn verplicht bedrijven in de toekomst hun producten aan het einde van de levensduur terug te nemen en verantwoord te verwerken. In 2005 moeten de verschillende Europese lidstaten hiervoor wetten hebben aangenomen. Groot voordeel is natuurlijk dat juist de fabrikant goed in staat moet zijn zijn eigen producten te demonteren, en dat juist de fabrikant precies zou moeten weten wat hij met de materialen nog kan doen. Bovendien hebben fabrikanten zo een prikkel om demontagevriendelijk te gaan ontwerpen.

Een Engels bedrijf, Active Fasteners, verschijnt nu op het toneel met een techniek die het demontageproces flink kan vereenvoudigen. Met een bepaalde 'trigger' zou een product in één klap uit elkaar kunnen vallen in onderdelen. Die 'trigger' kan zijn het overschrijden van een bepaalde temperatuur of bijvoorbeeld een stroomstoot.

De methode van Active Fasteners maakt gebruik van metaal met vormgeheugen. Dergelijke materialen bestaan in allerlei varianten. Meestal nemen ze boven een bepaalde temperatuur een vooraf ingestelde vorm aan. Vaak moeten ze dan ver daaronder worden afgekoeld om weer buigzaam te worden. Wat de cruciale temperaturen zijn hangt van het materiaal af - vrijwel alles is mogelijk. Zoals blijkt op de site van het Amerikaanse bedrijf Intrinsic Devices [LINK: www.intrinsicdevices.com] wordt dit principe veel toegepast bij het op elkaar klemmen van pijpen en buizen, die elkaar ook weer moeten kunnen loslaten. Oudere lezers van Beet herinneren zich misschien de talrijke keren dat Chriet Titulaer de toepassing van vormgeheugen in beha's heeft behandeld (bij lichaamstemperatuur direct in model).

Als je maar slim genoeg ontwerpt, kun je een apparaat maken dat door de krachten van vormgeheugen bij elkaar wordt gehouden, terwijl een afkoeling deze krachten opheft. Of het materiaal werkt als een soort veer, die het apparaat uit elkaar drukt boven een bepaalde temperatuur. Bij CNN heeft een van de directeuren van Active Fasteners verteld dat het hiermee nog oppassen geblazen is: 'We kunnen niet hebben dat in Saudi-Arabië een telefoon die op de hoedenplank van een auto in de zon ligt, spontaan uit elkaar valt.'

Mobiele telefoons kunnen een belangrijke toepassing van de techniek worden. Weinig mensen doen langer dan twee jaar met hun toestel. De accu en het beeldscherm zijn rijk aan stoffen die niet gezond zijn in het milieu en het kunststof van de omhulling kan worden hergebruikt. Maar Active Fasteners moet nog wel even de techniek aan de grote electronicafabrikanten slijten.