Lezers schrijven encyclopedie
Herbert Blankesteijn
Een van de meest opzienbarende successen van de afgelopen tijd op internet is de encyclopedie Wikipedia. Wikipedia werkt volgens een principe waarvan niemand meteen gelooft dat het werkt: elke lezer mag een lemma beginnen, en elke lezer kan een pagina bewerken.
Wikipedia is voortgekomen uit Nupedia, een internet-encyclopedie met een traditionele redactie, die gratis en rechtenvrij zou moeten zijn. Nupedia begon in maart 2000. Kort daarna stichtte initiatiefnemer Larry Sanger Wikipedia, bedoeld als voorportaal van Nupedia waar mensen informatie konden aandragen. Maar Nupedia had personeel en dus geld nodig, terwijl Wikipedia vrijwel zonder middelen groeide als kool. Vorig jaar is Nupedia beëindigd. De Engelse versie van Wikipedia heeft intussen meer lemma's dan de eerbiedwaardige Encyclopedia Britannica: 350.000 om 231.000. De Nederlandse versie telt net geen 40.000 artikelen.
Is meer ook beter? Dat is de vraag, maar Wikipedia is zeker meer dan een interessant sociaal experiment. Over historische figuren zijn zakelijke, deskundige stukken te vinden. Actuele gebeurtenissen (Olympische Spelen, recente orkanen) krijgen snel de behandeling die ze toekomt. De informatie over controversiële onderwerpen (George W. Bush, Microsoft) is evenwichtig. Bijna nergens is te merken dat de lezers/samenstellers elkaar verbaal de hersens inslaan. Wel bijvoorbeeld bij het Nederlandse lemma over astrologie: dit bestaat voor de helft uit een warrig betoog dat de astrologie lijkt te verdedigen tegen kritische vragen. De tekst in de Engelse versie is uitvoeriger en beter, met een duidelijk onderscheid tussen 'The case for astrology' en 'The case against astrology.'
Hoewel in theorie elke lezer een pagina compleet kan wissen, is de inhoud van Wikipedia opmerkelijk stabiel. Dat komt doordat iedere lezer de vorige versie van een vernielde pagina kan herstellen. Van een artikel is de geschiedenis op te vragen en daarin is te zien dat eventuele schade bijna altijd binnen een dag wordt gerepareerd, terwijl wijzigingen die de goedkeuring van de gemeenschap kunnen wegdragen een lang leven hebben. Ook kent elke pagina een sectie voor discussie, waar vragen kunnen worden gesteld en voorstellen gedaan. Auteurs wordt op het hart gedrukt geen teksten of afbeeldingen te gebruiken waarop auteursrecht rust.
Opvallend is dat de online encyclopedie weerspiegelt wat er leeft in de gemeenschap van actieve internetgebruikers. Zo is er (nog) geen lemma over de wereldepidemie van Spaanse griep in 1918, maar wel over het moderne kaartspel Magic, the Gathering.
Wat is Wikipedia waard op technisch gebied? Daarvan is snel een indruk te krijgen door een paar willekeurige termen in te toetsen. Zo levert de term 'Verbrandingsmotor' anderhalf scherm tekst op zonder illustratie waarin verwezen wordt naar artikelen over energie, zuiger, cilinder, ontploffing en naar diverse typen motoren en brandstoffen. De begrippen compressie, brandstofinjectie, straalaandrijving en gasturbine staan in de Nederlandse versie van Wikipedia nog open en er is ook geen enkele verwijzing naar uitvinders die in de geschiedenis van de verbrandingsmotor een rol hebben gespeeld. De meeste termen uit de Sesam Technische Encyclopedie zijn hier overigens niet te vinden.
Een heel ander beeld geeft de Engelstalige Wikipedia. 'Internal combustion engine' levert zeven schermen geïllustreerde tekst met eindeloos veel verwijzingen naar relevante begrippen en personen. Alleen vrij obscure begrippen als 'double-acting,' de Gnome-Rotarymotor en uitvinders als Jean Lenoir en Sir Dougald Clerk (tweetaktmotor) wachten nog op behandeling.
Bij een specialistischer begrip als 'scintillatie' geeft de Nederlandse Wikipedia niet thuis, terwijl de Engelse het kort houdt, ongeveer even kort overigens als de Sesam. Wel maken de links dat de internetversie in dit geval de lezer sneller en makkelijker informeert dan het papier. Nog technischer zaken als 'Weldon-procédé' (winning van chloor uit zoutzuur) komen in Wikipedia niet voor - tenzij morgen een lezer van dit artikel zijn kennis hierover aan Wikipedia toevoegt.
Er worden ook technische en wetenschappelijke boeken geschreven volgens het wiki-principe dat elke lezer kan bijdragen. Deze tellen nog vooral lege pagina's, zoals iedereen bij 'Wikibooks' kan vaststellen. Maar ook de Wikipedia zelf was nog maar vier jaar geleden vrijwel leeg.
Het materiaal dat hier verkrijgbaar is mag worden gedownload, gelezen en zelfs gekopieerd, maar alleen voor eigen gebruik. Vermenigvuldigen met winstoogmerk is niet toegestaan. Alles is copyright Herbert Blankesteijn, tenzij anders vermeld.