Eenwieler zo hoog als flatgebouw
Herbert Blankesteijn
Nederland is een wereldrecord rijker. De Nederlandse familie Abrahams heeft op 29 januari 2004 in Pontiac, Michigan de hoogste eenwieler aller tijden gebouwd: 35 meter, zo hoog als een flatgebouw van 12 verdiepingen. Sem Abrahams (41), eenwieleracrobaat en boordwerktuigkundig ingenieur, heeft er negen meter op gereden. Dat is genoeg voor een geldig record. Tweemaal eerder was Sem bezitter van het wereldrecord van de hoogste eenwieler, en beide keren was een dergelijke afstand voldoende.
In 1977, veertien jaar oud, vestigde Sem zijn eerste wereldrecord met een eenwieler van veertien meter. Dat gebeurde in Paramaribo, zijn geboortestad. In 1980 bereed hij in Tokio een gevaarte van 22 meter. Al Sems recordeenwielers worden bedacht en gebouwd door zijn vader Apo (69), civiel ingenieur. Op een industrieterrein in Utrecht bemant hij de Nederlandse vestiging van het bedrijf Semcycle. Apo Abrahams bedenkt, ontwerpt en construeert allerhande fietsachtige voertuigen voor artiesten maar bijvoorbeeld ook voor gehandicapten; hij maakt jongleermaterialen en alles wat maar met balanceren te maken heeft - de specialiteit van zoon Sem als acrobaat. Allerlei wonderlijke, door vader Abrahams bedachte en gebouwde vehikels kunnen bij Semcycle worden gekocht of gehuurd, voor uitstapjes of bijvoorbeeld bruiloften.
KADERTEKST
>>Alleen al het assortiment eenwielers van Semcycle is verbazingwekkend. Er zijn gewone en metershoge, er zijn er met twee wielen boven elkaar waarvan de berijder de bovenste aandrijft - zodat vooruit trappen leidt tot achterwaarts rijden. Er is een zadelloze eenwieler die alleen bestaat uit een wiel met trappers, en veel meer.
Ook op het gebied van tweewielers staat Apo Abrahams zijn mannetje. De hoge bi, ook wel bekend als de antieke vélocipède, is goed vertegenwoordigd. Ook heeft hij een fiets van net 30 cm hoog gebouwd voor de beroemde Russische clown Popov. De fiets moest drie zwaarlijvige Russen kunnen dragen, gezamenlijk goed voor 300 kg… Heel bijzonder is verder een tweewieler met twee bestuurbare wielen, te zien als een eenwieler met een extra stuur (en zeker zo moeilijk te berijden).
Het meest opvallende tweewielige voertuig gebruikt Abrahams om van en naar zijn werk te rijden. Het bestaat uit twee manshoge wielen naast elkaar, verbonden met een as. Het kuipstoeltje voor de berijder hangt aan de as. Sturen doe je door een van de twee wielen te remmen: rechts remmen voor rechtsaf, links remmen voor linksaf. Het ding is opmerkelijk wendbaar, Abrahams kan zelfs een pirouette maken, en wie in het juiste ritme trapt kan lekker schommelen onder het rijden.
Met drie wielen maakt Abrahams ze óók. Een bakfiets met een bestuurbaar achterwiel. Een ligfiets die je bestuurt door je lichaamsgewicht te verplaatsen. En het pronkstuk: een familievoertuig met zes zitplaatsen in een kring rond een soort tafeltje. Iedere berijder heeft eigen trappers. Alle zes kettingen lopen naar een centraal, horizontaal tandwiel, en maken dus onderweg een slag van 90 graden - een bijzonderheid die veel fietsexperts niet willen geloven voor ze hem zien.<<
EINDE KADERTEKST
Hoge eenwielers moeten speciaal worden ontworpen. Een gewone eenwieler heeft als frame een stalen buis. Zou je die zomaar verlengen, dan wordt hij te zwaar en te zwak: de buis knakt. Die van veertien meter uit 1977 had een aluminium buis als frame. Hij woog 82 kilo. Die in Tokio had een drievoudige aluminium buis. Dat leverde meer sterkte op per kilo. Deze eenwieler woog 113 kg.
Kort na Sems wapenfeit in Tokio werd het record hem min of meer ontstolen door de Amerikaan Steve McPeak. Deze reed een lang parkoers op een eenwieler van 31 meter hoog en meer dan 600 kg zwaar, die permanent werd ondersteund. Meer een vorm van paalzitten dus dan een prestatie op het gebied van evenwichtsgevoel. Bijna een kwart eeuw heeft McPeak het Guinness Book of Records ontsierd. 'Sem had een foto van zijn eigen records in de gang van zijn huis hangen. Zo kon hij elke dag tegen zichzelf zeggen dat hij dat record nog eens moest verbeteren,' vertelt Apo Abrahams. Maar het geld was steeds een beletsel. Voor een eenwieler van meer dan 31 meter hoog moest ieder onderdeel met de grootst mogelijke zorgvuldigheid worden ontworpen. Vader Abrahams had de kosten begroot op 50.000 euro.
'Een vriend van Sem, een Amerikaanse illusionist, vertelde dat zijn tv-programma de recordpoging wilde financieren. Toen zijn we aan de slag gegaan. Niet lang daarna trok het tv-programma zich alsnog terug.' Daarop besloot de familie Abrahams, inclusief Sems broer Yuri (fysiotherapeut, voormalig wereldkampioen sprint op de eenwieler en houder van een eenwielerschool in Maarssen) de kosten zelf te dragen.
De dragende constructie en de overbrenging leverden de meest hoofdbrekens op. 'Voor de overbrenging hebben we alles overwogen,' vertelt Abrahams. Een cardanas bijvoorbeeld: een draaiende as die de trapbeweging naar beneden overbrengt. Maar een zo lange as, die bovendien dun moet zijn vanwege het gewicht, zal altijd een stukje verwringen voordat hij in zijn geheel gaat draaien. Dat kost de berijder zijn beheersing over het voertuig.
Hydraulische overbrenging was een andere mogelijkheid. Dat zou als het ware een duwband van vloeistof opleveren. Maar de benodigde leidingen konden niet star genoeg worden gemaakt. Ook dat zou een dode slag opleveren, dus te weinig controle voor Sem. De druk van 35 meter vloeistof was trouwens ook een probleem.
Elektrische aandrijving met servomotoren is ook overwogen. Zelfs over een radioverbinding tussen de trappers en de as beneden heeft Apo Abrahams nagedacht. Het grote voordeel zou uiteraard zijn: gewicht nul. Maar hiermee zou Sem niet het gebruikelijke gevoel in de trappers hebben, tenzij er weer kunstmatig force feedback zou worden ingebouwd, zoals dat in de besturing van sommige computerspellen bestaat. Dat werd te gecompliceerd.
Van al deze mogelijkheden heeft Abrahams 'schaalmodellen' gebouwd van zes tot acht meter hoog, om te zien hoe zo'n oplossing in de praktijk zou werken. Uiteindelijk viel de keus toch op een ouderwetse ketting, met dien verstande dat slechts een deel van de verbinding tussen 'boven' en 'beneden' als ketting werd uitgevoerd. Het was namelijk van tevoren bekend dat Sem niet meer dan een meter of tien zou kunnen rijden, en waarom zou je dan een complete ketting aanbrengen? Met staalkabel op de plaats van de ontbrekende stukken ketting kon veel gewicht worden bespaard.
Waarom maar tien meter rijden? 'Met mijn lichaamsbewegingen kan ik zo'n hoge eenwieler niet meer sturen. Alleen rechtuit naar voren of naar achteren is mogelijk, dank zij de trappers,' legt Sem uit. Om veiligheidsredenen moest hij in een tuigje onder een hijskraan blijven. Maar een kraan kan alleen in een cirkel bewegen! Een recht traject van tien meter werd gecreëerd met behulp van een rail die door twéé kranen omhoog werd gehouden. Een langer parkoers was redelijkerwijs niet mogelijk.
Het frame werd een buis van 75 mm buitendiameter, van een speciale legering van aluminium, zink en magnesium. Deze werd in zeven delen van vijf meter gemaakt, met platen aan de uiteinden zodat ze met bouten en moeren aan elkaar konden worden bevestigd. Omdat de constructie daarmee niet stijf genoeg was - buigen en trillen was niet uitgesloten en dat zou de eenwieler onberijdbaar maken - werden langs de buitenkant staalkabels gespannen om bewegingen te belemmeren.
Zo ontstond een eenwieler van 35 meter hoog en net iets meer dan 100 kilo zwaar: lichter nog dan de eenwieler van 22 meter uit 1980. Financiële steun van buiten was er niet, wel hulp in natura: ing. Jan Smit van het bureau 4XJS Mechanische Techniek, hielp Apo bij het ontwerp en een Amerikaanse natuurkundige, James Dagg van de University of Michigan, rekende het trillingsgedrag uit op de computer. Al met al slaagde Apo Abrahams erin binnen de begroting van 50.000 euro te blijven.
En zoon Sem lukte het erop te rijden. Een fenomenale prestatie, die voorlopig nog wel in de boeken zal blijven. 'Ik zou niet weten wie dit nog moet verbeteren,' zegt Apo. 'Niemand is zo gek een dergelijk bedrag uit te geven om een fiets te maken, en ik ken ook niemand behalve Sem zelf die erop zou durven of kunnen rijden.'
Als iemand het record verbetert, zal het Sem zelf zijn. De eenwieler ligt nu gedemonteerd en wel opgeslagen in de Verenigde Staten, maar de familie Abrahams heeft de ambitie hem te laten verschepen naar Nederland en dan de recordpoging te herhalen - met een paar cm erbij, zodat ook Nederland zelf in de recordboeken komt. De hoop is dat dat deze zomer kan gebeuren. Een Utrechts kraanbedrijf, Van der Tol, heeft al toegezegd gratis te zullen meewerken. Maar dan moet wel iemand de kosten van vervoer betalen, zegt Apo. 'Voor ons is het nu genoeg geweest.'
Het materiaal dat hier verkrijgbaar is mag worden gedownload, gelezen en zelfs gekopieerd, maar alleen voor eigen gebruik. Vermenigvuldigen met winstoogmerk is niet toegestaan. Alles is copyright Herbert Blankesteijn, tenzij anders vermeld.