Last van een muisarm? Probeer een andere muis!

Of één van de vele andere hulpmiddelen die er bestaan om het computeren minder belastend te maken voor steeds dezelfde spieren, pezen en gewrichten. Computerjournalist Herbert Blankesteijn bespreekt de mogelijkheden.

Nog maar een paar jaar geleden moesten werknemers met pees- en gewrichtsklachten door computergebruik zich suf procederen om tot de WAO te worden toegelaten. Nu tel je nauwelijks mee als je niet een béétje een muisarm hebt. De aandoening heeft een officiële naam - RSI, van Repetitive Strain Injury - en er is een rsi-patiëntenvereniging.

Eenvoudige oplossing bestaat niet
Geen wonder dat er een rijkdom is aan producten die RSI moeten helpen voorkomen: alternatieve muizen, toetsenborden, polssteunen, software en nog veel meer. Die diversiteit aan oplossingen toont twee dingen aan: een eenvoudige oplossing is er niet, en voor zover er een oplossing is, zal die per individu verschillen. In het algemeen zullen zelfs de arbeidsomstandigheden van meer invloed zijn dan de hulpstukken bij de computer. Dat erkent ook Logitech, een van de leidende makers van muizen en alternatieven daarvoor: 'Logitech zal de laatste zijn om te zeggen dat hun muizen RSI kunnen voorkomen. Daarvoor zijn teveel andere factoren in het spel,' schrijft de persvertegenwoordiger van Logitech.

RSI bestaat, daar is geen twijfel over mogelijk, al zijn er voor een medicus geen symptomen anders dan de klachten van de patiënt. De ziekte komt behalve bij kantoorwerkers ook voor onder bijvoorbeeld musici, inpakkers, en bij werknemers in de horeca en de gezondheidszorg.
Het probleem zit niet altijd in de arm; soms zit de pijn bijvoorbeeld in nek, schouder of rug. De oorzaak is een complex van factoren waarbij langdurig herhaalde bewegingen, de ergonomische omstandigheden, en lichamelijke en geestelijke spanning een rol spelen. De enige remedie die voor iederéén zal helpen, is: meer rust en meer afwisseling in het werk. In het geval van beeldschermwerkers betekent dat: minder lang en minder intensief aan de pc werken. Fysiek klimaat en werksfeer zijn van invloed, maar blijken in de moderne kantooromgeving vrij moeilijk beïnvloedbaar te zijn.

Stoel en bureau
Ergonomische maatregelen zijn niet voor iedereen hetzelfde maar een paar vuistregels zijn er wel. De stoel moet comfortabel zijn en uitgebreid verstelbaar. Het beeldscherm moet ongeveer op ooghoogte staan en zo zijn opgesteld dat het omgevingslicht (ramen, reflecties van TL-buizen) niet hindert. Experimenteer met de kanteling van het scherm en met de knoppen voor contrast en helderheid. Spullen die regelmatig nodig zijn moeten zonder hang- en trekwerk gepakt kunnen worden. Schakel bij lichamelijke problemen zo snel mogelijk een deskundige in, zoals bedrijfsarts, ergonoom, fysiotherapeut of RSI-patiëntenvereniging. Schuw de second opinion niet, want de kennis over RSI is nog niet algemeen verbreid.

Iedereen zal dus zelf moeten experimenteren, tot een zo comfortabel mogelijk, op het individu toegesneden stel accessoires op de werkplek staat. Een selectie van de mogelijkheden op dit gebied.

Toetsenbord

Alternatieve toetsenborden hebben aanpassingen op verschillende punten. Bij het geknakte model kunnen de handen recht in het verlengde van de onderarmen blijven wijzen. Ook is zo'n toetsenbord vaak gewelfd, met een heuvel in het midden. Een ontspannen hand op het bureau heeft de pink laag en de duim hoog, vandaar. Tenslotte heeft zo'n toetsenbord gewoonlijk een ingebouwde polssteun en een uitklapbaar stel pootjes om deze steun in verticale richting te verstellen.

Muizen en trackballs

Er is veel keus aan alternatief klikgereedschap. Je kunt de hele muis vervangen door twee voetpedalen (vanaf €60). Een andere mogelijkheid is, alleen het klikken over te laten aan de voeten en verder een trackball te gebruiken, waarbij de vingers aan een bal draaien om de muispijl te besturen. Voetenwerk is niet aan te raden tenzij de handen onbruikbaar zijn. Het is het verplaatsen van het probleem: wie onder tafel gaat tapdansen solliciteert naar problemen met benen en rug.
Trackballs zijn er in talrijke vormen, waarbij vooral Logitech en Kensington zich weren. De fabrikanten bedenken vormen waar de hand mooi omheen past, zonder dat is aangetoond dat dit nodig is. Een nadeel van een gewone trackball is, dat dezelfde vingers die de bal besturen ook op knopjes moeten drukken voor het klikken.

Touchpad
Een bekend muisalternatief is het touchpad, een paneeltje waarover je met de vinger strijkt om de cursor te bewegen. Klikken gaat met een knop, of door op het touchpad zelf te kloppen. Zeer intuïtief, zoals dat heet, maar niet iedereen vindt het plezierig. De nauwkeurigheid in het gebruik is soms een probleem.
Touchpads worden vaak in notebookcomputers ingebouwd. Ook zijn er toetsenborden met ingebouwd touchpad. Hier en daar zijn touchpads los te koop; ze hoeven niet meer te kosten dan een paar tientjes.
Een sjieke versie van het touchpad is het grafisch tablet, waarbij het aanwijs- en klikwerk wordt gedaan met een pen. Tablet-pen-combinaties zijn er van A6-formaat tot A3. De primaire functie van zo'n tablet is tekenwerk. De muis blijft vaak meedoen omdat het klikken met een pen niet handig is.

Als laatste alternatieve mogelijkheid noemen we de besturing met de stem. Bij spraakbesturing, in tegenstelling tot dicteren, hoeft de computer maar een beperkt aantal commando's uit elkaar te houden. Dit werkt inmiddels zeer goed, bijvoorbeeld in software van Philips (Freespeech) en van de Belgische firma Lernout & Hauspie (Voice Xpress).

Muis anders gebruiken
Het is niet voor niets dat de muis nog steeds bestaat. Het is een handig, moeilijk te overtreffen apparaat. Een goede ergonomische maatregel is het gebruik van de muis met de linkerhand. De muis ligt dan dichter bij het lichaam dan rechts, omdat daar het toetsenbord een numeriek paneel heeft. In het Configuratiescherm van Windows is de werking van linker- en rechtermuisknop desgewenst te verwisselen. Afwisselen van muishand wordt ook wel gepropageerd. Een goede muismat, liefst met een textielachtig oppervlak, is goud waard.
Er wordt ook veel gedaan om de muis zelf te verbeteren. Backshop in Schiedam verkoopt vijf maten muizen, voor kleine en grote handen. Jaren geleden heeft Microsoft de Wheel Mouse geïntroduceerd, waarbij een wielvormige derde knop de mogelijkheid gaf om zonder geklik door een tekst te scrollen. Bijna alle muizen hebben intussen deze voorziening.

Optische muizen
Intussen heeft Microsoft een ander probleem aangepakt. De klassieke muis werkt met een balletje dat over tafel rolt. Dit balletje wordt vuil en zuigt ook stof mee naar het inwendige van de muis. De pijl luistert daardoor niet meer naar de bewegingen van de hand; spanning en irritatie zijn het gevolg. Inmiddels zijn er ook muizen met een optisch systeem dat de ondergrond ziet bewegen als de muis over tafel schuift. Vervuiling is niet meer mogelijk; de muismat is niet meer nodig. Erg jammer alleen dat veel aangepaste muizen door hun vorm alleen geschikt zijn voor rechterhanden.
Er zijn ook veel draadloze muizen in de handel. Het weglaten van het snoer is zowel handig (geen conflicten meer met paperassen en koffiekoppen) als onhandig (het snoer helpt een begraven muis te vinden) maar wat dit bijdraagt aan de ergonomie blijft onduidelijk.