Product: FinalScratch, waarmee dj's met mp3-bestanden het 'scratch'-geluid van een naald op een plaat kunnen reproduceren.

Bedrijf: N2it, Amsterdam. Gezamenlijke onderneming van een aantal hackers.

Ontwikkeltijd: twee jaar

Verwachting: 10.000 verkochte systemen in het komende jaar.

Mp3 imiteert vinylplaat

Herbert Blankesteijn

De langspeelplaat dood en begraven? Dat dacht u. Er zijn nog altijd audiofielen die erbij zweren, er zijn platenmaatschappijen die ze persen, en er zijn miljoenen mensen die samen nog honderden miljoenen lp's in hun bezit hebben. Hoezo dood? Een klein Japans bedrijf (www.elpj.com) maakt en verkoopt sinds enkele jaren een apparaat dat lp's kan afspelen met een laserstraal. Voorkomt slijtage van nieuwe platen, en haalt de best mogelijke kwaliteit uit oude. Ondanks de torenhoge prijs (10.000 dollar) stijgt de verkoop van de handgemaakte apparaten explosief.

Een bijzondere categorie vinylliefhebbers vormen de discjockeys. Vooral dj's die het scratchen beoefenen, waarbij de draaitafel met de hand wordt heen en weer bewogen, kunnen moeilijk zonder de zwarte pannekoeken. Dus zeulen ze kratten vol langspeelplaten van optreden naar optreden. Jammer, want cd's zouden zoveel lichter zijn, om maar te zwijgen van mp3-bestanden.

Een nieuw Nederlands product genaamd Final Scratch loodst deze beroepsgroep alsnog het digitale tijdperk binnen. Final Scratch maakt het mogelijk te scratchen met mp3-bestanden, precies zoals je zou doen met platen. Het idee is afkomstig van N2it, een bedrijf waarin een groep Amsterdamse hackers de krachten heeft gebundeld.

'Het idee is al ontstaan in 1997, tijdens een hackersfestival,' vertelt Tim Hemel van N2it, het bedrijf dat Final Scratch heeft ontwikkeld. Daar was een feestje met een dj die maar twintig platen bij zich had. Daar was-ie zo doorheen. Maar er was wel een grote server met een hele hoop mp3-bestanden. Zo kwam er een discussie op gang over de vraag hoe je die twee met elkaar zou kunnen combineren.'

Hoe werkt het? Cruciaal element is een vinylplaat zónder muziek, waarmee de digitale dj het afspelen van zijn mp3-bestanden kan besturen. Op deze platen staat alleen een tijdcode. De mp3-bestanden moeten staan op een pc, en ze worden afgespeeld volgens de tijdcode die de naald van de draaitafel op de plaat leest. Houdt een hand de draaitafel stil, dan stopt de muziek. Beweegt de plaat heen en weer, dan scratcht te computer de mp3-muziek, zodat je exact hetzelfde hoort als wanneer een grammofoonplaat op de pick-up had gelegen. Wordt de naald neergezet op tijdcode 3 minuten 0 seconden, dan begint dáár de muziek te spelen. De vertraging is in de orde van een honderdste seconde, dus te verwaarlozen. Het systeem is volkomen consequent: als iemand tegen de draaitafel stoot en de naald verspringt op de tijdcodeplaat, dan springt de computer naar de corresponderende plek in het mp3-bestand.

'Dj's gebruiken nog steeds platen, ze willen niet anders,' zegt Tim Hemel van N2it. 'Ons product moest daarom "backwards compatible" zijn. Een dj moet zijn apparatuur niet hoeven vervangen, en moet zijn platen niet hoeven weggooien.' Pogingen van andere uitvinders om tot een dergelijk product te komen, maakten gebruik van aangepaste draaitafels. Daarbij werd bijvoorbeeld bepaald waar de naald zich bevond, aan de hand van de oriëntatie van de draaitafel en de hoek van de pickup-arm. Maar dat was niet betrouwbaar genoeg, en duur voor de dj. Pioneer heeft eens een cd-speler op de markt gebracht met een soort draaitafel erbovenop waarmee een dj de afspeelsnelheid van de cd kon regelen, zodat er een scratchend geluid ontstond. Maar dit apparaat gaf de dj niet het juiste gevoel van controle over de muziek.

Het product Final Scratch bestaat naast twee of drie platen met tijdcode (een voor elke draaitafel, om nummers te kunnen mixen), uit software voor de pc en een apparaat, de ScratchAmp, dat draaitafels en pc aan elkaar koppelt en een uitgang heeft naar het mengpaneel van de dj. Voor een computer moet de eigenaar zelf zorgen. Als de dj een normale plaat wil draaien kan dat; dan laat hij de ScratchAmp het signaal van de pick-ups direct naar het mengpaneel sturen in plaats van naar de computer. Maar een van de voordelen is dat hij zijn platen kan converteren naar mp3-bestanden, zodat ze niet slijten en hij er niet meer mee hoeft te sjouwen.

Hemel: 'We hebben dat een dj laten testen, de bekende Ritchie Hawtin. Hij was eerst heel voorzichting en bleef al zijn platen meenemen. Tegenwoordig heeft hij alleen nog maar de platen bij zich die hij onderweg heeft gekocht.' De tijdcodeplaten worden intensiever gebruikt dan welke andere vinylplaat ook. Hoe lang gaan ze mee? 'Bij een paar avonden per week gebruik krijg je na zes maanden tekenen van slijtage. Maar reserveplaten zijn als het goed is gewoon te koop.'

De software werkt onder Linux - dit besturingssysteem wordt automatisch geïnstalleerd, waarbij een eventuele installatie van Windows behouden blijft. Hemel: 'De eerste versie van Final Scratch werkte onder BeOS, weer een ander besturingssysteem. Dat was snel, efficiënt en stabiel, precies wat we nodig hadden. Een dj wil geen blauwe schermen, anders wordt hij een volgende keer niet meer gevraagd. Maar BeOS wordt niet verder ontwikkeld, dus hebben we voor Linux gekozen. In Amerika is de Mac populairder, zeker onder audiofanaten, maar de vorige versie van het besturingssysteem van de Mac was nog niet goed genoeg. De huidige versie 10 is dat wel, daarom werken we nu aan een Mac-versie.'

Final Scratch is medio vorig jaar in de VS op de markt gebracht, niet door N2it zelf maar door Stanton. De prijs is momenteel 500 dollar. De distributie in Nederland is sinds november in handen van Iemke Roos (€ 900, www.iemkeroos.nl). N2it kan zich beperken tot het repareren van fouten en het werken aan nieuwe versies.