Het verlammende octrooi

Herbert Blankesteijn

De grote natuurkundige Richard Feynman werkte tijdens de tweede wereldoorlog bij het atoombomproject in de VS. Op een dag verspreidde meneer Smith van de afdeling Octrooien een memo, dat ideeën welkom waren over het toepassen van atoomenergie.

Feynman ging Smith uitleggen dat dat onzin was. 'Je kunt wel een miljoen toepassingen bedenken. Je maakt er een onderzeeër van, of een vliegtuig, of een raket.' En telkens gaf Feynman een ultrakorte schets van hoe dat zou werken. 'Of je wekt er stroom mee op en je hebt een electriciteitscentrale.' Menend dat hij Smith had overtuigd van de zinloosheid van het verzamelen van ideeën voor octrooien, ging Feynman de deur uit.

Drie maanden later ontbood Smith hem. 'De onderzeeër was al geclaimd. Maar de andere drie zijn voor jou.' Niemand had ooit een ontwerp gemaakt, laat staan een prototype.

De degeneratie van het octrooiensysteem is dus niet van vandaag of gisteren. Maar het begint uit de hand te lopen, vooral in de ict. Amazon, de internetwinkel, heeft octrooi op een systeem om met één klik te bestellen. Daarnaast heeft Amazon een octrooi aangevraagd op het 'honor' system, waarmee je online collectes kunt houden. Inmiddels heeft Amazon ook octrooi op het geven van een cadeautje via internet [http://swpat.ffii.org/patents/samples/ep927945/index.en.html]. Wanneer de gever een mailadres van de begunstigde intoetst, waarna een geautomatiseerd systeem per mail het postadres opvraagt, is het octrooi van kracht.

Wie weet nog wat een uitvinding is? Amazon poept een stroom octrooiaanvragen uit op procedures, of in goed Engels business methods. Je kunt waarschijnlijk niet eisen dat elke uitvinding als ijzeren prototype bij het octrooibureau wordt getoond. Maar wat er de laatste tijd gebeurt tart het voorstellingsvermogen. Amazon octrooieert met een stalen gezicht dingen die hoogstwaarschijnlijk eerder door anderen zijn bedacht én gedaan. eBay moet een astronomisch bedrag betalen aan een bedrijf genaamd MercExchange, dat in 1995 een idee heeft gedeponeerd voor een online veiling. Terwijl iedereen weet dat eBay het begrip online veiling heeft grootgemaakt.

Hoezeer de octrooibureaus in de war zijn, bleek de afgelopen jaren dankzij grappenmakers. Een Australiër kreeg een 'innovation patent' (waarvoor vrij soepele eisen gelden) op het wiel. En een Amerikaanse octrooigemachtigde leerde zijn zoontje de eerste kneepjes van het vak door met succes octrooi aan te vragen op zijwaarts wiegen op een schommel. Een gemakzuchtige toewijzing levert minder gezeur op dan een gemakzuchtige afwijzing. En dat stimuleert gemakzuchtige aanvragen.

De meest kwaadaardige vergissing die wordt gemaakt, is dat niet concrete oplossingen geoctrooieerd worden maar globale ideeën, zoals bij Amazon en MercExchange. Dat is funest voor een proces als programmeren - dat wel iets wegheeft van uitvinden. Maar software maken is vooral: ideeën in concrete vorm gieten. Wanneer jij met hard werken een idee concreet maakt in software, en het blijkt dat een of andere klaploper dit al eens heeft verzonnen en het idee heeft geoctrooieerd - denk aan eBay - dan ben jij de boef en is hij degene die kan vangen, al heeft hij nooit iets gepresteerd. En terwijl je programmeert kun je nooit weten welke van jouw oplossingen door een parasiet met geld al zijn gedeponeerd. Het valt ook niet in redelijkheid na te gaan. Voor software moet het auteursrecht gelden, dan zijn alleen concrete oplossingen beschermd.

Het Europarlement heeft zich hiermee dezer dagen beziggehouden. De vraag is of de voorgestelde regels software octrooieerbaar maken of juist niet, maar het is een achterhoedegevecht. Er zijn mazen in de oude én de nieuwe regels, en dit soort octrooien wordt allang toegekend, in de VS en in Europa. Nijenrodestudenten zeggen: Why be a scientist if you can be his boss? We kunnen daaraan toevoegen: Waarom zou je uitvinden als je uitvinders kunt uitzuigen?