Computer kent kunst

Herbert Blankesteijn

Volgens Jaap van den Herik en Eric Postma van de Universiteit Maastricht kan de computer beter kunst herkennen dan kunstkenners. Wacht even, dat is een dubbelzinnige zin. De computer kan geen kunstkenners herkennen, of misschien ook wel, en misschien vindt Van den Herik dat ook wel, maar dat bedoelt hij in dit geval niet. Bedoeld is, dat de computer beter kunst kan herkennen dan kunstkenners dat kunnen. Althans in principe.

Bij dit soort beweringen gaan mijn haren altijd recht overeind staan. Maar met Van den Herik moet je uitkijken. Terwijl veel mensen, vooral schakers, jarenlang dachten dat de computer nooit van echte schakers zou kunnen winnen, kopen we binnenkort voor een paar tientjes een programma dat op een gewone pc draait en dat de wereldkampioen kan verslaan. Van den Heriks ideeën over rechtspraak door de computer zijn voor zover ik weet nog niet bewaarheid, maar ik geloof wel dat hij een punt heeft, dat menselijke rechters minstens even feilbaar zijn als de computer, en minder objectief en gestandaardiseerd in het bepalen van een strafmaat.

Kan een computer een Van Gogh herkennen? Mij lijkt het kras, ook al is het Van den Herik die het zegt [http://www.unimaas.nl/researchmagazine/default.asp?thema=7&template=thema.html]. Herkennen is zoveel als criteria toepassen. Een echte Van Gogh moet voldoen aan die-en-die kenmerken. Die kenmerken moeten wel eerst door mensen zijn vastgesteld. Ik geloof niet dat je een computer alle zekere Van Goghs laat zien en dat hij dan met stelligheid iets zou kunnen zeggen over alle twijfelgevallen.

Het punt is hier niet dat mensen iets kunnen wat de computer niet kan, of omgekeerd. Het punt is, dat er voor ieder afzonderlijk kenmerk een glijdende schaal is. Het verschil tussen een Van Gogh en een Rembrandt zie ik ook nog wel. Maar als de Van Gogh een valse Van Gogh is, dan heb ik dat niet in de gaten.

Een goede kunstkenner pikt een slechte vervalsing er zo uit. Maar een goede vervalsing? Er zijn genoeg verhalen over goede vervalsers die niet zomaar werden gepakt, bijvoorbeeld Han van Meegeren. Niemand kent de verhalen over vervalsers die zo goed waren dat ze níet zijn gepakt. Als de kenmerken voor een echte Van Gogh dicht genoeg kunnen worden benaderd om menselijk experts voor de gek te houden, dan kan de computer ook voor de gek worden gehouden.

En dan ga ik nog uit van de veronderstelling dat de kenmerken van een Van Gogh vastliggen. Maar dat is natuurlijk niet zo. Je hebt een jonge van Gogh en een oude, een Nederlandse en een Franse, een die goed en een die slecht heeft geslapen, een nuchtere en een die lekker veel Franse wijn op heeft, een gezonde en een gekke, een met een een zonder oor, en ga zo maar door. En misschien ook wel een die probeert te schilderen in de stijl van een of andere collega.

Het is een rare omkering van zaken. Beroemde schilders zijn beroemd geworden omdat ze mooie schilderijen maakten. Als ze eenmaal beroemd zijn, maakt iedereen jacht op schilderijen van de beroemde schilder, ook als ze helemaal niet mooi zijn, of niet eens af. En alle schilderijen die zo mooi zijn dat het veel moeite kost om uit te maken of ze wel of niet van de beroemde schilder zijn, maar die tot 'vals' worden bestempeld, die gaan bij het grof vuil.

Om een computer voor de gek te houden moet de vervalser op andere dingen letten. Misschien wordt het wat moeilijker, maar dat lijkt me niet zeker. Wel zal de combinatie van mens en computer moeilijker te foppen zijn dan elk apart, omdat ze elk goed zijn in andere dingen. Van het idee om de computer voor kunstkenner te laten spelen kun je in elk geval dit zeggen: het is een echte van den Herik.