Geraaskal over het kiezen van genen

Herbert Blankesteijn

Lee Silver is moleculair bioloog en houdt van de controverse. Zo heeft hij een boek geschreven met de titel Remaking Eden: How Genetic Engineering and Cloning Will Transform the American Family. Zondag 8 december sprak hij over het kiezen van de erfelijke eigenschappen van je kinderen, en de gevolgen daarvan op lange termijn, in het VPRO-televisieprogramma Tegenlicht. Silver produceerde daar zoveel baarlijke nonsens dat het haast niet bij te houden was. De verleiding is groot deze clown te negeren, maar wanner een omroep met gezag zoiets uitzendt en honderdduizenden mensen er kennis van nemen, is dat geen goed idee.

Het betoog van Silver kwam in het kort hierop neer: het kiezen van de genen van je kinderen zal duur zijn. Het zullen dus de beter bedeelden zijn, en dan nog alleen in de rijke landen, die over deze techniek kunnen beschikken. Zij zullen kiezen voor eigenschappen die de kansen voor hun kinderen maximaliseren om ook in de bovenlaag terecht te komen. Zo blijven de 'succesvolle' genen in diezelfde bovenlaag, en het succes zelf ook, en zullen twee lagen van de bevolking uit elkaar groeien. Hoe verder dit proces voortschrijdt, hoe minder contact er tussen deze lagen zal zijn, door sociale factoren en door gevoelens van superioriteit en minderwaardigheid. Er zal steeds minder vermenging optreden. Op de lange termijn zal de scheiding zo compleet zijn dat er twee verschillende soorten ontstaan die zich niet eens meer kunnen vermengen. Eersteklas mensen, tweedeklas mensen, apartheid.

Waarom is dit kletskoek? In de eerste plaats doet Silver alsof het kiezen van duizendeneen eigenschappen onder handbereik ligt. Dat is pertinent onzin. Van een paar erfelijke ziekten zijn de genen bekend, maar je kunt ze alleen 'kiezen' door een dragende foetus te aborteren. Met genetische technieken, zoals gentherapie en klonen, is spectaculair geëxperimenteerd - met spectaculair gebrek aan succes. Gentherapie boekt alleen incidentele successen en recentelijk zijn enkele experimenten met proefpersonen jammerlijk misgegaan. Gekloonde dieren komen in de krant, maar dat geldt niet voor de moeite die het kost de klonen tot stand te brengen. Dat het met de verwekte klonen vaak slecht afloopt is ook geen voorpaginawaardig verhaal.

Daarnaast gaat Silver ouderwets uit van het primaat van de genen. Dat primaat geldt voor uiterlijke kenmerken, maar voor andere eigenschappen die bij 'succes' een rol spelen, zoals intelligentie en doorzettingsvermogen, veel minder. Silver lijkt zich overigens niet te realiseren dat kinderen ook zonder genetica al in hoge mate het uiterlijk, het geld en de opleiding van hun ouders erven. Wat zou enig ijdel geknutsel, succesvol of niet, daar nog aan toe kunnen voegen?

Dat je met dit soort speculaties volkomen tegenovergestelde kanten op kunt, toont het volgende scenario. Als de rijken hun genen kunnen kiezen, kiezen ze in grote lijnen voor dezelfde genen. Rechte neuzen, gave gebitten, mooie profielen, geen extremen. Natuurlijk géén erfelijke kwalen, geen kaalhoofdigheid of zwaarlijvigheid, een redelijke lichaamslengte, een goed werkend immuunsysteem, en zoveel mogelijk genen voor positieve mentale eigenschappen. Iedereen wil hetzelfde, en iedereen wil hetzelfde niet. Voor het (op natuurlijke of kunstmatige wijze) selecteren van steeds dezelfde eigenschappen is een woord: inteelt. Zelfs als Silver gelijk heeft met de technische mogelijkheden, dan kun je dus nog altijd twee kanten uit: de rijken breiden hun voorsprong uit, of ze werken eendrachtig aan hun eigen ondergang.

Die verhalen over tweedelingen altijd. Er is nooit een tweedeling, er is altijd een continu spectrum. Relaties tussen de allerrijksten en de allerarmsten die ook nog kinderen opleveren, die zie je inderdaad niet vaak. Maar er is volop genetisch verkeer tussen lagen die wat dichter bij elkaar liggen. Dus in een samenleving waar mensen elkaar op straat kunnen tegenkomen, treedt vermenging op en is soortvorming door isolatie volstrekt uitgesloten.

En dan nog. De zeevaarders in de zestiende en zeventiende eeuw betraden continenten als Amerika en Australië, die duizenden jaren volledig van Europa geïsoleerd waren geweest. Niettemin lukte het ze prima om bij de zojuist ontdekte volken kinderen te verwekken. Conclusie: Silver raaskalt en hij weet het, of zou het kunnen weten.

In Tegenlicht mocht Silver onweersproken leeglopen, zoals dat heet. Op internet en in De Balie heeft de VPRO debatten over dit onderwerp georganiseerd, maar de televisiekijker werd een dergelijk debat onthouden. De televisie houdt van de controverse, niet van de waarheid.