Computer past nog altijd dom regels toe

Herbert Blankesteijn

Volgens de software-ontwikkelaars staan we voor een omwenteling. Spoedig zullen we kunnen praten met de computer, zal ons gezicht of onze stem aan de poort van ons bedrijf automatisch worden herkend en zal de machine zonder dat we ons er zelf mee hoeven bemoeien onze documenten vertalen in een taal naar keuze.

Waar zijn met de computer opzienbarende vorderingen gemaakt? Installatieprocedures zijn makkelijker geworden, net als het aansluiten van randapparaten. Het onderhoud van een computersysteem, zoals het repareren van beschadigde bestanden en het opruimen van overbodige data, is verbeterd. Zo ook de integratie van toepassingen, waardoor je dezelfde gegevens in allerlei programma's kunt gebruiken. Beeld en geluid hebben zich een plaats verworven, vooral het bewerken en comprimeren van geluid, inclusief het synthetiseren van spraak, heeft zich spectaculair ontwikkeld. Het gebruiksgemak en de kwaliteit zijn ongeëvenaard.

Dit dank zij brute rekenkracht en domme regels. Installatieprocedures lijken intelligent, omdat ze maar op een beperkt aantal manieren kunnen verlopen. Zodra je alle mogelijke varianten van een installatie kent, kun je een menustructuur maken die met alles rekening houdt. De pc kan u nu helpen overbodige bestanden te vinden en te verwijderen. Slim? Als je weet wat nutteloze bestanden kenmerkt (ze worden nooit aangeroepen, bijvoorbeeld), kun je ze automatisch selecteren. U heeft nu video en audio op de pc. Indrukwekkend? Deze toepassingen hebben veel rekenkracht nodig. Die was vroeger niet beschikbaar, nu wel. Dat is alles.

Grensgevallen zijn er ook. Je kunt tegenwoordig aan veel zoekprogramma's op Internet vragen stellen in 'natuurlijke taal' - meestal Engels. Dit werkt vaak goed. Maar hier is geen intelligentie in het spel. Uit de ingetikte vraag worden ouderwetse combinaties van zoekwoorden afgeleid. Het heeft wat weg van de historische psychiater-simulatie Eliza, die de patient vragen stelde waarin zijn eigen woorden waren verwerkt.

Spelling- en grammaticacontrole zijn eveneens grensgevallen. Het zijn successen; ook hier worden strikte regels toegepast (uitzonderingen zijn ook regels). Maar deze regels zijn zo ingewikkeld en de uitzonderingen zo talrijk dat er altijd komische voorbeelden opduiken waar deze hulpmiddelen falen. Je moet zelf de spellingchecker checken, zoals je ook het programma voor schijfopruiming in de gaten moet houden, anders wordt er toch een onmisbaar bestand bij het vuil gezet.

Zodra er echte intelligentie nodig is, gaat de computer nog steeds de mist in. Tekstherkenning, het converteren van een afbeelding van een tekst naar een tekstbestand, is nog altijd een moeizame geschiedenis. Oorzaak: er zijn vele lettertypen en veel tekens die op elkaar lijken, dus er moet worden geïnterpreteerd. Het automatisch maken van samenvattingen leidt tot hilarische resultaten. Oorzaak: zo'n samenvatting wordt gemaakt met een stel regels, terwijl er verstand voor nodig is. Een vertaalcomputer wordt ons sinds decennia beloofd maar het lukt niet. Oorzaak: talen zijn te verschillend en te ingewikkeld om met een eindig aantal regels te beschrijven, nog afgezien van de rol van context en kennis van de wereld bij het vertalen.

Herkenning van spraak is wat mij betreft de risee van de softwarewereld. Al vijftien jaar maak ik demonstraties mee, die onveranderlijk misgaan. Nog steeds moet je een onredelijke hoeveelheid tijd besteden aan het invoeren van voorbeelden van je spraak in de computer, en nog steeds is de betrouwbaarheid gering: 95% correcte herkenning wordt heel wat gevonden, maar is natuurlijk te weinig. Een secretaresse die in vijf procent van de gedicteerde woorden een fout maakt, vliegt er binnen een dag uit. En geef toe, pratend de computer besturen is net zoiets als hardop de krant lezen. Het maakt een domme indruk en is hinderlijk voor anderen.

Dingen die zich niet in regels laten vatten zijn te moeilijk voor de mens om in de computer te programmeren, en dus te moeilijk voor de computer. Dat niet erkennen is een vorm van technologische hoogmoed.