De laserdraaitafel

Herbert Blankesteijn

Medio september noemde Beet in het voorbijgaan een laserdraaitafel, die langspeelplaten kan afspelen met een laserstraal. Dat was in een stukje dat aan een verwant onderwerp was gewijd. Het oordeel toen: 'magnifiek maar onpraktisch.' Het verhaal van de laserdraaitafel is te interessant om het daarbij te laten. De maker, de Japanner Sanju Chiba, heeft lectuur opgestuurd en een cd met voorbeeldgeluiden.

Het idee blijkt te zijn ontstaan rond 1980. Een jonge Amerikaan, Robert Stoddard, wist twintig miljoen dollar bij elkaar te krijgen om zijn uitvinding te realiseren, maar slaagde niet. Ook toen hij in 1988 naar Japan kwam wist hij zijn doel niet te bereiken. De industrie stond er niet goed voor en was gericht op het marketen van nieuwe in plaats van oude dragers. Ook was het een probleem dat Stoddards machine speciale onderdelen vergde in geringe hoeveelheden. Massaproductie was dus uitgesloten.

Chiba kocht de uitvinding van Stoddard en gaf een topfunctie bij Texas Instruments op om er al zijn energie aan te kunnen wijden. Hij ging ver: miljoenen euro's aan privé-spaargeld gingen erin (zo luidt althans het moeilijk controleerbare verhaal), en hij ging langs de rand van de afgrond. Maar sind 1999 maakt hij winst, op enkele honderden handgemaakte draaitafels per jaar. Het zijn apparaten die doen denken aan uitvergrote cd-spelers: de lp's verdwijnen in een lade. Een grappige voorziening is, dat je net als bij een cd met een knopje van het ene nummer naar het andere kunt springen. De speler ziet aan het oppervlak van de plaat waar de tracks beginnen en eindigen. Ook afspelen in willekeurige volgorde is mogelijk, al geldt dat alleen voor de nummers die op één plaatkant staan.

Het afspelen van langspeelplaten met een laserstraal maakt korte metten met slijtage, maar maakt het ook mogelijk een beter geluid te halen uit al beschadigde platen. Als er een 'tik' in een plaat zit tengevolge van een kras, zal ook een laserdraaitafel een tik laten horen - de kras is immers zichtbaar - maar de laserstraal kan niet blijven hangen. En software om tikken in het geluid te verwijderen bestaat al lang.

Een ander nadelig effect van afspelen met de naald is het feit dat de naald zijn eigen slijtage tegenkomt. De groef in een plaat heeft (in dwarsdoorsnede) een V-vorm, terwijl de naald een ellipsachtige vorm heeft, ongeveer als de onderkant van een 0. Zo'n naald rust tijdens het afspelen altijd op dezelfde plaats tegen de wanden van de V, ergens halverwege. Hoewel de onder- en bovenkant van de groef maagdelijk blijven, zal de naald altijd langs hetzelfde middengebied schuren. Eventuele spetters kan hij niet ontwijken. Maar de laserstraal van Chiba's draaitafel kan dat wel: hij moet 'gewoon' worden gericht op een dieper of ondieper gedeelte van de groef. Daarmee kan de geluidskwaliteit merkbaar verbeteren.

Verder zal de laserdraaitafel voordelen bieden bij het afspelen van kromgetrokken platen. Langspeelplaten van vinyl kunnen zo krom zijn dat de naald van de plaat af steigert. Een laserstraal doet zoiets niet, dus ook in dergelijke gevallen kan een afgeschreven plaat weer goed klinken.

Een nadeel is, dat heel kleine stofjes meer invloed hebben. Ga maar na: stof dat zonder veel gevolgen door een naald wordt weggeduwd, gaat niet opzij voor een laserstraal - maar wordt wel gezien door Chiba's apparaat, en dus gehoord.door de bezitter. Chiba's bedrijf, ELP, raadt dan ook aan, de platen voor het afspelen te stofzuigen, en wel met een speciaal apparaat dat is inbegrepen bij de prijs van 10.000 dollar voor een draaitafel.

Aanvankelijk verkocht Chiba vooral aan instanties met een taak op het gebied van archiveren van geluid. Maar inmiddels bestaat 90% van zijn klantenkring uit audiofielen. Mensen die een grote platencollectie hebben, of vinyl nu eenmaal mooier vinden klinken. Of allebei. De draaitafel kan besteld worden op www.elpj.com.