Elke vijf jaar een monster

Herbert Blankesteijn

Het is nog een googlewhack ook: de zoekterm 'Mesoplodon perrinii' levert in de zoekmachine Google precies één resultaat - een zeldzaamheid. Deze walvisachtige is kort geleden ontdekt en ontving zijn beschrijving en zijn naam op een conferentie van zeebiologen eind 2001.

Dat was een triomf voor Charles Paxton. In 1998 heeft deze Schotse bioloog, werkzaam aan de University of St. Andrews, een schatting gemaakt van het aantal 'onbekende grote zeewaterdieren' die nog op ontdekking wachten, en deze gepubliceerd in het Journal of the Marine Biological Association. De populaire weergave hiervan op zijn website heet minder verhullend 'Het voorspellen van watermonsters'. Monsters zijn helder gedefinieerd bij Paxton: langer dan twee meter is het enige criterium.

Paxton gebruikt statistische technieken voor zijn voorspellende werk. De voornaamste bron is de groei van het aantal beschreven soorten in de tijd. Over grote zeedieren bestaan gegevens vanaf ongeveer 1755. Paxton: 'Ik heb een aantal veronderstellingen. Een is, dat het aantal soorten constant is in de tijd. Als de wetenschap op grond van DNA-onderzoek soorten gaat splitsen, gaat mijn analyse niet op. Een andere is, dat de zoekinspanning constant is. Die veronderstelling klopt vrijwel zeker niet. In elk geval is er in de periode van 1755 tot 1830 duidelijk minder hard gezocht. Het zeebiologisch onderzoek moest nog op gang komen, en misschien heeft de Franse revolutie een remmende invloed gehad. Daarom heb ik wat gesmokkeld.'

Het smokkelen bestond eruit dat Paxton de cijfers tot 1830 wegliet uit zijn berekeningen. Bij constante zoekactiviteit en een vast aantal soorten zal het aantal beschreven soorten toenemen volgens een curve die een 'rechthoekige hyperbool' wordt genoemd. Deze kruipt steeds langzamer naar het totaal aantal soorten toe: de asymptoot. Paxtons werk bestond eruit de curve te vinden die het best paste bij de gegevens die hij had tot 1998.

Paxton vond met de computer een hyperbool die van 1830 tot 1998 de grafiek van het aantal werkelijk beschreven soorten zeer dicht volgt. Deze grafiek nadert een asymptoot van 271 soorten. Omdat er in 1998 220 soorten bekend waren, voorspelt Paxton dat er nog 51 zich schuil houden. Paxton: 'Als de zoekactiviteit de laatste tijd is verhoogd, wat ik geloof, is het aantal onontdekte soorten wat lager.' Het tempo van nieuwe ontdekkingen volgt zowel uit de grafiek als uit het tempo in het verleden: elke vijf jaar één nieuw zeebeest. Dat tempo zal in de toekomst natuurlijk afnemen.

De techniek is op allerlei terreinen te gebruiken, vertelt Paxton. Op dingen die in de grond begraven zitten bijvoorbeeld, zoals fossielen. Je kunt ook splitsen naar bepaalde klassen. In zijn onderzoek blijkt dan bijvoorbeeld dat de kans op ontdekking van nieuwe grote ongewervelden gering is. Dat klopt ook, want groot en ongewerveld gaat constructietechnisch niet goed samen. Gewervelden moeten het best vertegenwoordigd zijn.

Paxton is bioloog, maar dit onderzoek doet hij in zijn vrije tijd. Waarom? 'Omdat ik geïnteresseerd ben in monsters, al was het maar omdat je van kleine dieren meer soorten hebt, dus dat is veel meer werk. Op het ogenblik doe ik eenzelfde analyse voor grote zoetwaterdieren. De ontdekking daarvan bekijk ik per regio. Zo kan ik voorspellen hoeveel onontdekte dieren er nog zijn, en ook waar je de meeste kans maakt ze te vinden. Ik moet dat nog publiceren, maar ik wil één ding verklappen. In Schotland maak je weinig kans.'

Nu gaat ons een licht op. Schotland, zoetwatermonsters. 'Inderdaad, daar gaat mijn speciale belangstelling naar uit. Maar met deze methode kun je mooit iets zeggen over de kans op ontdekking van een bepaalde soort.

'Ik schrijf een boek over de vraag waarom mensen in rare dingen geloven. Soms is dat geloof terecht, soms niet. Het gaat mij om de psychologie van een en ander. Zo heb ik onlangs proeven gedaan met een monstermodel, dat ik op een meer liet ronddrijven. Ik heb daar mensen naar laten kijken, en achteraf heb ik ze gevraagd hoe groot het monster was. Ook hiervan mag ik de uitslag nog niet bekend maken, maar ik durf je wel te vertellen: people do make mistakes.'