Gratis kantoorsoftware

Herbert Blankesteijn

Dit artikel is in estafette geschreven op vier verschillende tekstverwerkers. Geen daarvan heet Microsoft Word, en allemaal zijn ze gratis. Geen van alle zijn ze trouwens uitsluitend tekstverwerkers - het gaat om vier complete pakketten kantoorsoftware met in ieder geval ook een spreadsheet en een programma voor beeldbewerking. Allemaal werken ze keurig netjes onder Windows.

Microsoft Office is op dit gebied de standaard maar wordt om verschillende redenen verfoeid. Om de omvang, die inmiddels vele honderden MB's bedraagt, of om de grenzeloze hoeveelheid features waardoor je de mogelijkheden die je nodig hebt niet meer kunt vinden. Om de ergerniswekkende flauwekul, zoals de paperclipvormige 'Office-assistent' (inmiddels gedegradeerd tot optioneel onderdeel 'omdat Office al zo gebruiksvriendelijk is') of om onderdelen die meer het belang van Microsoft dienen dan dat van de gebruiker, zoals de smart tags in Office XP. Anders wel om de uitvinding van 'productactivatie', een methode om te voorkomen dat een gebruiker Office op meer dan twee pc's installeert. Om de prijs bijvoorbeeld, die voor het volledige pakket rond de € 600,- ligt. Om de licentiepolitiek van Microsoft, die bedrijven dwingt een soort abonnement te nemen. Daardoor zijn ze duurder uit, al was het maar omdat ze voor 31 juli moeten upgraden naar Office XP om voor een abonnement in aanmerking te komen, ook als ze vorig jaar nog de voorganger, Office 2000, hebben gekocht.

Dat er heel wat wordt geklaagd over Office, wil niet zeggen dat al die klachten terecht zijn. Over het algemeen spreekt Microsoft de waarheid als het bedrijf zegt goed naar klanten te luisteren. Zaken als printen van complete mailings, spelling- en grammaticacontrole, en mailen vanuit de tekstverwerker zijn heus niet aan de fantasie van een op hol geslagen programmeur ontsproten. Met 'overbodige features' bedoelt iedereen wat anders. Dus zou je moeten kunnen kiezen welke onderdelen je wilt hebben. En dat kan - maar de knoppen daarvoor weet niet iedereen te vinden, en mensen kiezen voor de standaard- in plaats van de aangepaste installatie omdat die laatste te ingewikkeld is. Microsoft kan het alleen maar verkeerd doen. Een ander punt waar Microsoft begrip verdient is de productactivatie. Daarmee worden geen klantgegevens vastgelegd (het kan ook telefonisch, zonder contact met een telefonist en zonder opgave van identiteit) en het enige doel is het voorkomen van piraterij.

Staroffice

Microsoft heeft met een marktaandeel van meer dan 90% weinig meer te winnen en alles te verliezen. Omdat een belangrijk deel van de beloning van de werknemers uit aandelenopties bestaat, is het bedrijf zo goed als gedwongen met dubbele cijfers te blijven groeien. Met een zo hoog marktaandeel komt er een dag dat er niets anders overblijft dan meer geld te vragen per eenheid product. Dat is wat nu gebeurt. Prijsvechters, bedrijven die niets verliezen hebben, zien hun kans schoon.

De meest bekende is Staroffice. Dit programma was al gratis toen het nog op de markt werd gebracht door het Duitse StarDivision. Het is enkele jaren geleden gekocht door Sun, een van de gezworen vijanden van Microsoft in de computerindustrie. Sun heeft welbeschouwd in deze markt niets te zoeken en wil met het propageren van StarOffice vooral Microsoft pesten. Dat lukt aardig. StarOffice 5.2 is gratis te downloaden op www.staroffice.com en kan de vergelijking met Office goed doorstaan. Het pakket bevat behalve een tekstverwerker en een spreadsheet ook een presentatieprogramma, een tekenprogramma, een mailprogramma en een browser. Het installatiebestand is 77 MB groot, wat voor modemgebruikers te gortig zal zijn. Daar staat tegenover dat StarOffice vaak door bijvoorbeeld computerbladen op gratis cd-roms wordt gezet. Een link op de site van Staroffice verwijst naar Amazon, waar een cd voor 40 dollar te koop is. Bij bestellingen van meer dan 100 dollar is hij gratis.

Een eigenaardigheid van StarOffice 5.2 is het feit dat het programma als één geheel werkt. Je start niet de tekstverwerker of het spreadsheet maar StarOffice, en kiest daarna wat voor document het programma moet gaan maken. Dat betekent dat er meer code in het werkgeheugen aanwezig moet zijn en dat de computer zwaarder belast wordt, dus trager is. Bovendien 'kaapt' StarOffice 5.2 het bureaublad van de pc, door een eigen taakbalk en startknop toe te voegen aan de taakbalk en startknop van Windows. Deze kenmerken zijn bij gebruikers over het algemeen slecht gevallen.

OpenOffice

Dat ook Sun kan luisteren naar zijn klanten - ook al betalen die niet - blijkt uit het feit dat de proefversie van StarOffice 6, die eind vorig jaar enige tijd te downloaden is geweest, anders werkt. Hier geen eigen taakbalk meer, en onafhankelijke modules: tekstverwerker, spreadsheet, presentatieprogramma enzovoort zijn zelfs apart te installeren. Browser en mailprogramma zijn verdwenen. Evengoed start StarOffice Text nog steeds veel trager dan Word. De definitieve versie van Staroffice 6 komt op 22 mei uit, en zal niet meer gratis zijn. De prijs zal waarschijnlijk rond de 100 dollar liggen.

Sun heeft de broncode van StarOffice openbaar gemaakt. Iedere programmeur kan nu zelf kijken hoe StarOffice werkt, en eventueel veranderingen aanbrengen. Volgens het principe van open source-software moet eenieder die dat doet ook het resultaat van zijn werk als open source publiceren. Een door Sun opgezette stichting genaamd OpenOffice (www.openoffice.org) selecteert de veranderingen die door de gemeenschap van programmeurs worden voorgesteld en smeedt daarmee een 'officiële' versie van OpenOffice. Voor dit artikel is versie 638 bekeken; inmiddels is de officiële versie OpenOffice 1.0 verschenen. Op OpenOffice wordt de nieuwe versie van StarOffice gebaseerd, vandaar dat op het eerste gezicht StarOffice 6.0 beta niet te onderscheiden is van de laatste versies van OpenOffice. Alleen een Nederlands woordenboek voor in de spellingchecker ontbreekt, maar dit is als aparte download te vinden op internet, bijvoorbeeld op http://borft.student.utwente.nl/openoffice/. Het belangrijkste verschil tussen StarOffice 6 en OpenOffice 1.0 is wel, dat OpenOffice nog steeds gratis is.

Ragtime

Een opmerkelijk pakket is Ragtime, gratis te halen op www.ragtime-online.com (50 MB). Als je wilt kun je in Ragtime traditioneel werken: een tekst schrijven, een spreadsheet maken, een tekening. Maar in dit programma kun je binnen één document, zelfs binnen één pagina, verschillende vensters maken die elk een eigen type document bevatten - dus een tekst, een spreadsheet of een afbeelding en zelfs een knop of een geluid. In Word kun je dergelijke bestanden importeren - een spreadsheet wordt dan een tabel - en als je het oorspronkelijke bestand verandert, verandert de kopie in je Word-document mee. Maar in Ragtime heb je echt een spreadsheet midden in je tekst staan. Ook kunnen de vensters allerlei vormen hebben, bijvoorbeeld een kwart cirkel. Je kunt vensters laten werken als communicerende vaten: tekst die niet in het ene venster past, loopt vanzelf door naar het andere. Waar de aldus verbonden vensters staan, maakt niet uit. Ideaal voor bijvoorbeeld desktop publishing.

602Pro

Heeft Office teveel toeters en bellen? Probeer dan de 602Pro. Dit is een sympathiek gratis kantoorprogramma van maar 14 MB (een halfuurtje downloaden met de modem), dat gratis kan worden bemachtigd op www.602software.com. Tekstverwerker, spreadsheet en fotobewerkingsprogramma (net als bij Ragtime géén presentatieprogramma) in een bescheiden vorm zonder flauwekul, maar met alle basisfuncties, tot en met mailen vanuit de tekstverwerker, objecten invoegen, opslaan als webpagina en dergelijke.

De vorige versie van '602' werd door menige gebruiker afgekraakt omdat hij zichzelf ongevraagd koppelde aan bepaalde bestandstypen, en een puinhoop achterliet na deïnstallatie. Bij versie 2001, die nu beschikbaar is, is dit niet langer het geval. Op www.download.com prijzen de gebruikers unaniem het pakket de hemel in. Alweer een geval van 'luisteren naar klanten'.

Hoe bevalt gratis kantoorsoftware in het gebruik? Aangezien iedere gebruiker andere functies belangrijk vindt, is daar weinig algemeens over te zeggen. Het is een kwestie van proberen of de functies die u noodzakelijk vindt erin zitten. De rudimentaire dingen, zoals openen, opslaan, printen, cursiveren, lettertype en -grootte, werken altijd hetzelfde. Dat kan dus nooit problemen geven.

Belangrijk is, dat de huidige StarOffice (versie 5.2) nog Nederlandse spellingcontrole bevat, terwijl dat in versie 6 zal ontbreken. Wel is een aparte taalmodule te vinden op whiteboard.openoffice.org. Deze is niet volledig, maar zoals altijd kan de gebruiker zelf woorden toevoegen. Ragtime en 602 hebben ook geen Nederlandse spellingcontrole. Alle genoemde programma's kunnen bestanden openen en opslaan in de meest gangbare formaten uit Microsoft Office, al is dit in Ragtime niet als standaard in te stellen. Kiezen voor een Office-formaat kost dan een paar extra klikken per document. In Ragtime moet daarvoor zelfs de optie 'Export' worden gekozen in plaats van 'Save as', wat niet voor de hand ligt. Documenten uit Office waarvoor office-sjablonen zijn gebruikt leveren problemen op, omdat deze meestal macro's bevatten en de concurrentie de macrotaal van Microsoft niet gebruikt.

In StarOffice en OpenOffice kan een standaardlokatie voor bestanden worden opgegeven; Ragtime en 602 gaan steeds naar de laatst gebruikte map. Andere verschillen zitten in het selecteren met de muis: gaat in Office de muis over meer dan één woord, dan worden automatisch hele woorden geselecteerd. Van de hier besproken programma's doet alleen 602 dit ook. In Ragtime werken bekende toetscombinaties als Ctrl-Del (heel woord wissen) en Ctrl-I (cursief maken) niet, wat behoorlijk wennen is. Structurele bezwaren zijn dit niet. Ragtime is de meest afwijkende van het stel en levert de meeste van dit soort kleine irritaties op. Ook was Ragtime de enige die in onze proefperiode herhaaldelijk vastliep, gelukkig steeds tijdens het afsluiten, zodat er geen gegevens verdwenen.

Omdat de besproken pakketten gratis zijn, kan iedereen ze vrijblijvend proberen. Waarom worden ze gratis aangeboden? De motieven van Sun zijn duidelijk; voor StarOffice 5.2 en OpenOffice geldt geen enkele beperking. De andere twee proberen gebruikers te winnen onder privépersonen en zo de markt open te breken. Zo is in een grijs verleden onder de dominantie van WordStar WordPerfect groot geworden dank zij oogluikend toegestane illegale kopieën.

602 is gratis zonder meer. 602Software probeert geld te verdienen met het te koop aanbieden van extra's die niet in de gratis standaardversie zitten, zoals taalmodules en onderdelen voor spraaksynthese. Ragtime vraagt geld voor 'commercieel' gebruik en dat is in ieder geval alles wat binnen de muren van een bedrijf gebeurt. Maar dit zal de particuliere gebruiker een zorg zijn. Voor particulieren is het beste advies: nu onmiddellijk een of meer van deze pakketten downloaden of kopiëren van een kennis, dan pas nadenken. Want zoals StarOffice bewijst: gratis producten hebben de neiging op een dag op te houden gratis te zijn.