Staatsterrorist maakt ons immuun

Herbert Blankesteijn

Hoe kunnen we de maatschappij beveiligen tegen terrorisme? Na de ineenstorting van het World Trade Center is de reflex in werking getreden die zich na elke ramp of aanslag doet gelden: hoe had dit voorkomen kunnen worden en hoe zorgen we dat dit in de toekomst niet meer gebeurt. Dus zijn de veiligheidsprocedures op de vliegvelden weer eventjes streng en vliegt er een 'air marshal' mee, een gewapende functionaris die de passagiers een veilig gevoel moet geven.

Dit soort maatregelen is te futiel voor woorden. Een slimme terrorist is nu met heel andere dingen bezig, want de burgerluchtvaart is even een tijdje verboden gebied. De gedachten gaan in de media naar methoden waar technofoben al jaren op hameren: draagbare atoombommen, biologische en chemische wapens, cyberwar. In de angst voor deze wapens zit een paradoxaal optimisme over de techniek: als een technische mogelijkheid er is, zal deze ook wel worden gebruikt. Dit is een vergissing die veel wordt gemaakt. Een technische mogelijkheid wordt alleen gebruikt wanneer hij 'beter' is dan de alternatieven. Hoe onnodig hi-tech wapens zijn is nogmaals gebleken bij de commotie rond de tunnels in Nederland. Het was vals alarm, maar dat had niet gehoeven. En evengoed stond het hele land op zijn kop.

Bij het denken over mogelijke terreurmethoden moet je je niet laten leiden door je eigen angsten. Je moet je verplaatsten in de terrorist. Die wil, hoe groot zijn doodsverachting of -verlangen ook is, lang genoeg leven om zijn missie te volbrengen. De meeste hi-tech wapens zijn te riskant voor de terrorist zelf (biowapens, zenuwgas) of worden te makkelijk ontdekt (kernwapens). Een andere overweging is, dat de terrorist zoveel mogelijk resultaat wil van zijn inspanningen: veel slachtoffers, veel mediaspektakel, veel angst. In dat opzicht zijn acties via internet weer niet interessant, want die maken we elke dag al mee.

Het is niet verkeerd om de belangstelling van dubieuze figuren voor sproeivliegtuigjes in de gaten te houden, maar het is nog veel verstandiger om te inventariseren welke doelen het meest kwetsbaar zijn voor 'conventionele' methoden. Zijn cruiseschepen makkelijk te kapen? Mammoettankers? Wat gebeurt er als je daarmee een booreiland ramt, of als je er een afzinkt voor de haven van Rotterdam? Of als je er een opblaast pal voor een toeristenkust of een natuurgebied? Chemische fabrieken zijn veilig in de zin van de Arbowet, maar zijn ze bestand tegen een kaping of een zelfmoordaanval? De terrorist heeft de doelen voor het uitzoeken, en op de dag dat we met zijn keus worden geconfronteerd zal het gehuil klinken: waarom is daar nooit aan gedacht?

De kwetsbaarheid van de moderne Westerse samenleving zit 'm in de gecentraliseerde infrastructuur. Er zijn veel mensen bij elkaar, veel gebouwen, bedrijven, gevaarlijke stoffen. Een nachtvorstje kan het complete verkeer in Nederland lamleggen; wat is de uitwerking van een bom van het formaat Oklahoma City op het Prins Clausplein? Je kunt daar zo uitstappen en iets neerleggen.

Een meer structurele remedie is dus: niet kijken naar individuele methoden of doelen, maar decentraliseren. Geen extreme hoogbouw, niet met zoveel mogelijk bedrijven op elkaar klitten in Amsterdam-Zuid, niet met z'n vijftigduizenden naar een voetbalwedstrijd. Dat zijn allemaal sitting targets. Misschien is daar niet eens veel beleid voor nodig, want nog één aanslag op een kantoorflat waar ook ter wereld en niemand is meer met een stok in een gebouw van meer dan tien verdiepingen te krijgen. De trek van de bevolking uit de grote steden vandaan heeft al plaatsgevonden, en grote sportevenementen mijden is iets wat mensen met een beetje verstand toch al deden.

Terrorisme uitroeien is een illusie. Aanslagen zijn niet te voorkomen en onkwetsbaarheid bestaat niet, zeker niet in een maatschappij die nog een paar vrijheden wil koesteren. Een voorval van het kaliber-Pentagon hoort er, om het cynisch uit te drukken, nu eenmaal bij. Maar een catastrofe als de ondergang van het WTC kan vermeden worden, als we ons verspreiden. Wie telewerkt heeft een hogere levensverwachting.

De kans op 'geslaagde' aanslagen kan bovendien worden geminimaliseerd door het begrip waakzaamheid serieus te nemen. Waarom verslapt de controle op de vliegvelden? Omdat kapingen zo zelden gebeuren. Het is dus nodig dat er vaker kapers inchecken, zodat de bewakers weten dat werkelijk in elke tas een wapen kan zitten. Waarom doet niemand iets aan cruiseschepen, mammoettankers, toeristenkusten, havens, de petrochemie en stadions? Omdat daarmee nog nooit wat is gebeurd.

Bij gebrek aan voldoende terroristen moeten we deze zelf inhuren. Er moeten officiële terreurbrigades komen, liefst op internationaal niveau, maar we kunnen beginnen in Nederland. Die worden vorstelijk betaald om, op welke manier dan ook, aanslagen voor te bereiden. Zodra zij kunnen aantonen dat ze ergens slachtoffers hadden kunnen maken, krijgen ze een nog veel vorstelijker beloning, wordt het betreffende gat in de beveiliging gedicht en rollen zo mogelijk de koppen van de verantwoordelijke bewakers, managers en politici. Een extra voordeel is dat zo vanzelf duidelijk wordt welke methoden voor een troep boeven het makkelijkst zijn en het meeste effect sorteren, en of hi-tech wapens daarbij in aanmerking komen.

Op deze manier kan pijnlijk duidelijk worden hoeveel geld en hoeveel vrijheid veiligheid kost. Als dan tevens duidelijk wordt dat we voor die vorm van veiligheid niet kiezen, is dat tenminste ook helder.