Windows crasht niet meer

Herbert Blankesteijn

Over precies een week is Windows XP, de nieuwe versie van het besturingssysteem van Microsoft, in de winkel te koop. Computers met XP voorgeïnstalleerd zijn al een paar weken verkrijgbaar. Wat is er nieuw aan Windows XP? Moeten we weer om? Wie wil nog een alternatief?

Windows XP is een verademing. Sinds ik het systeem begin augustus heb geïnstalleerd, is het maar een enkele keer gecrasht. Nadelige gevolgen: nul. Windows 98 en zijn opvolger, Windows Me (Millennium Edition), deden dat verschillende keren per dag, waarbij kostbare tijd en gegevens verloren gingen.

De robuustheid van XP is des te opmerkelijker in combinatie met de slaapstand. Tot dusver ging mijn pc na elke werkdag uit, en begon dus elke nieuwe dag met een schone lei. In de slaapstand (Engels: hibernate) sluit XP het systeem af door de hele toestand van Windows van dat moment, inclusief geopende vensters en niet-opgeslagen documenten, vast te leggen in een bestand van 250 MB. Daarna gaat de pc volledig uit. Bij opstarten verschijnt Windows met alle vensters met onafgemaakt werk weer keurig op het scherm. Dit gaat bovendien meer dan twee keer zo snel als normaal opstarten. Technisch gesproken is dit geen herstart; en soms draait mijn computer dus weken achtereen zonder dat een reboot noodzakelijk is. Dit gebeurt vrijwel alleen nog na het installeren van software of nieuwe randapparatuur.

Microsoft mag ons bombarderen met nieuwe features, deze stabiliteit is de belangrijkste vernieuwing in Windows XP. De vermaledijde blauwe schermen, de ergernis en het oponthoud dat ze veroorzaakten, behoren tot het verleden. Dit is trouwens alleen nieuw voor de huidige gebruikers van Windows 95, 98 en Me, want Windows 2000, dat vorig jaar Windows NT is opgevolgd, is al een uitermate stabiel systeem. XP is de gezamenlijke opvolger van de NT-serie en de 95-serie, maar komt technisch direct voort uit Windows NT en 2000. Eindelijk krijgen consumenten nu ook een besturingssysteem dat niet 'goed genoeg' is, maar gewoon goed. De overgang van Windows 9x (inclusief Me) naar XP is een even grote sprong voorwaarts als de introductie van Windows 95, nu zes jaar geleden.

Direct zichtbare nieuwtjes zijn er ook. Al bij het begin van de installatie biedt Windows XP aan, de harde schijf in te delen in verschillende subschijven (partitionneren). Voorheen moest hier aparte software voor worden gekocht. Ook het creëren van een dual boot, een mogelijkheid om bij opstarten te kiezen uit verschillende besturingssystemen, doet XP grotendeels zelf. Net als Windows 2000 kan Windows XP gebruik maken van andere bestandssystemen dan het bij Windows 98 en Me gebruikelijke FAT-32. Omdat FAT-32 bij harde schijven vanaf 8 GB spilziek omgaat met de schijfruimte, is het aan te bevelen te kiezen voor NTFS.

Na installatie verschijnt Windows met een weer eens vernieuwde grafische vormgeving. Deze is wat popperig en met veel kleurtjes opgeleukt. Op dit gebied kan de gebruiker trouwens uit verschillende varianten kiezen, waaronder de vertrouwde look and feel van Windows 95/98. Maar de iconen houden hun vernieuwde uiterlijk, dat minder contrastrijk en daardoor minder duidelijk is.

Het startmenu is veranderd. In plaats van recent gebruikte documenten staat er nu een lijst met recent gebruikte programma's. De laatste is zeer welkom, maar het is jammer dat de vertrouwde lijst met 'recente documenten' uit een obscuur scherm met instellingen moet worden opgediept.

Nieuwe programma's zijn er in overvloed. Zo is er weer een faxprogramma (in W95 aanwezig, in W98 en WMe verdwenen) wat de installatie van soms omvangrijke faxsoftware van derden overbodig maakt. Er is software geïntegreerd om cd's te branden; deze kan audio-cd's zowel als cd-roms maken. Andere programma's zijn gewijzigd; zo heeft de kleine teksteditor Kladblok nu ook een zoekfunctie en kunnen met Kladblok grotere bestanden worden geopend dan voorheen. Net als in Windows Me is er een programma voor videomontage. Nieuw is een hoeveelheid software om digitale foto's te bewerken, te combineren tot diavoorstellingen, en op een homepage te zetten. Er zijn zelfs directe links met bedrijven die van digitale foto's traditionele afdrukjes maken. Verder is het programma Mediaspeler uitgebreid met een functie om muziek-cd's te 'rippen' (in een gecomprimeerde vorm naar de harde schijf te kopiëren), en is Mediaspeler gekoppeld aan de cd-brandsoftware zodat het extra makkelijk is om cd's te dupliceren.

Dit is het moment om de rol van Microsoft als monopolist ter sprake te brengen. Wie Windows koopt - een besturingssysteem - krijgt naast de al bekende internetprogrammatuur nu ook gratis software om te partitionneren, te faxen, foto's te bewerken, video te monteren, muziek te zoeken en cd's te branden. Hoort dat bij een besturingssysteem, zijn het slechts cadeautjes, of is hier sprake van koppelverkoop? Feit is dat de kosten voor de ontwikkeling van deze programma's moeten worden betaald, en deze zullen dus verwerkt zitten in de prijs van Windows XP. Veel klanten zullen hier geen boodschap aan hebben. Ze zijn blij dat ze zelf voor deze doelen geen software hoeven zoeken en installeren.

Microsoft zegt dan ook hiermee het belang van de consument voor ogen te hebben. Maar soms heeft de onderneming andere prioriteiten. Mediaspeler kopieert muziek van cd naar de harde schijf in het wma-formaat van Microsoft, en niet in het immens populaire mp3-formaat. Wie per se zijn muziekbestanden in mp3-vorm wil hebben, kan deze mogelijkheid toevoegen, maar moet daarvoor extra software kopen. Een belangrijke standaard voor radio en video via internet is RealMedia, maar wie programma's in dit formaat wil ontvangen moet de bijbehorende software zelf downloaden. Veel sites op internet maken gebruik van onderdelen in de computertaal Java. Dat vergroot de interactieve mogelijkheden van de webpagina. Vorige versies van Internet Explorer konden met Java overweg, maar IE 6, dat in Windows XP zit, niet meer. Java is namelijk van concurrent Sun; Microsoft heeft in ActiveX een eigen alternatief en wil alleen dat nog maar gebruiken. Wie Java-onderdelen op zijn scherm wil hebben, moet Java apart downloaden wat gezien de bestandsomvang (verschillende MB's) met een modem geen sinecure is. In al deze gevallen gaat het om populaire standaarden waar MS liever zijn eigen technologie voor in de plaats stelt. Dan veegt Microsoft zijn bips af met het belang van de consument, waar het bedrijf in andere gevallen de mond vol van heeft.

Dat andere bedrijven als ze de kans krijgen net zo handelen als Microsoft, bewijst overigens het geval van de programma's voor 'instant messaging', het versturen van korte tekstberichten van de ene internetgebruiker naar de andere. Hét programma op dit gebied is ICQ, eigendom van America Online. Microsoft heeft een alternatief genaamd Messenger in Windows gestopt, en zou graag willen dat gebruikers hiervan zouden kunnen communiceren met gebruikers van ICQ. Maar AOL dwarsboomt dat.

Wie thuis een netwerk gebruikt, zal even aan Windows XP moeten wennen. Het zal waarschijnlijk nodig zijn een ander protocol te installeren. Het protocol is de taal die de computers van het netwerk onderling spreken. Veelgebruikt zijn de protocollen NetBEUI en IPX/SPX. Het voorkeursprotocol van Windows XP is het internetprotocol TCP/IP, terwijl het goede oude (en minder veilige) NetBEUI zodanig is verstopt dat het nauwelijks meer op de XP-cd is terug te vinden. Er zit in XP een programma dat helpt het TCP/IP-netwerk gebruiksklaar te maken, maar dat doet de vreemdste dingen. Eén onbegrijpelijk gevolg is dat, na toepassing van dit configuratieprogramma, mijn notebook met Windows 98 op ongelegen momenten ongevraagd op internet probeert in te loggen via de modem die is aangesloten op de pc met Windows XP. Dan wreekt zich het feit dat de instellingen zijn gemaakt door een automaat, en niet met de hand: de gebruiker weet niet wat er gaande is en staat machteloos. Bij een ander pc weigert het isntallatieprogramma zijn werk te doen, om een reden die aantoonbaar onjuist is.

De helpfunctie is sterk verbeterd (al lost hij de hierboven genoemde problemen niet op), en wanneer een programma vastloopt kan via internet daarover een automatisch gegenereerd rapport bij MS worden ingeleverd. Op internet circuleren metingen waaruit blijkt dat XP door de bank genomen sneller is dan de beide voorgangers Windows Me en Windows 2000, zowel bij opstarten als in het gebruik. De verschillen zitten tussen de 0 en 20 %. Exacte informatie is niet te geven, omdat de precieze winst afhangt van de samenstelling van de pc en van de taken die de computer te doen krijgt. Bij deze metingen zijn identieke pc's gebruikt, maar wel pc's die de geheugenhonger van XP bevredigen. Want op een systeem met 'maar' 64 MB geheugen en een processor van minder dan 300 MHz kun je het beter niet proberen.

De overgang naar een nieuwe versie van een besturingssysteem is altijd riskant. Zo kan het gebeuren dat bepaalde programma's of onderdelen van het systeem opeens niet meer werken. Bij de overgang naar Windows XP is dat risico extra groot voor gebruikers van de 'consumentenlijn' 95-98-Me. Daar zijn verschillende oorzaken voor. Het feit dat Windows XP zijn eigenlijke wortels heeft in de lijn NT-2000 is er één. Het is in feite een ander besturingssysteem. Een andere oorzaak is de nadruk die in XP ligt op stabiliteit. Wanneer er een programma of apparaat wordt toegevoegd, bekijkt XP de bijbehorende stuurprogramma's. Als er aanwijzingen zijn dat deze de stabiliteit van het geheel in gevaar zouden kunnen brengen, worden ze resoluut geweigerd. Dat gebeurde hier ten huize bijvoorbeeld met een nieuw USB-modem (de USB-poorten zijn de platte stopcontacten in de pc waarop een keur aan hardware makkelijk kan worden aangesloten). Hoewel dat heel vervelend kan zijn - je moet op internet gaan zoeken naar een andere driver, een stuurprogramma, of terug naar de winkel om het apparaat te ruilen - geeft het ook vertrouwen. Kennelijk neemt Microsoft de stabiliteit nu zo serieus dat bedreigingen rücksichtslos worden geweerd.

Behalve met netwerk en modem had ik problemen met mijn cd-brandersoftware - gelukkig bleek die niet nodig omdat XP zelf over brandsoftware beschikt - en virusscanners. Vijf verschillende merken antivirussoftware passeerden de revue, en daarvan werkte er een, en dan nog pas na installatie van een op internet opgesnorde nieuwe driver. Een andere léék te werken maar bleek dat in werkelijkheid niet te doen, wat zo mogelijk nog vervelender is.

Wie Windows XP wil installeren op een bestaande pc, over een oudere versie van Windows, moet dus technisch zijn mannetje staan en moet bereid zijn extra kosten te maken voor het vervangen van randapparaten, of voor nieuwe versies van software. Wie binnenkort een nieuwe pc koopt, geeft nog meer geld uit maar is wel in één klap het heertje: een pc die gegarandeerd werkt, met Windows XP er alvast op, en met een beetje koopmanskunst ook allerlei andere software die compatibel is met XP. Als de aanschaf van een nieuwe pc er toch al aan zit te komen, is dat de weg van de minste weerstand.

Een fenomeen waar alle gebruikers van Windows XP mee te maken zullen krijgen is de productactivatie. Dit is een truc die moet voorkómen dat één cd-rom wordt gebruikt om verschillende pc's van Windows XP te voorzien, wat in strijd is met de licentiebepalingen. Zonder activatie zal Windows XP maar twee weken normaal werken. Bij productactivatie - dit kan via internet of telefonisch - wordt bij Microsoft vastgelegd op wat voor pc een bepaald exemplaar van Windows XP draait. Probeert iemand dezelfde kopie op een andere pc te installeren én te activeren, dan wordt dit niet toegestaan. Activatie is geen registratie: er wordt geen informatie opgeslagen over de eigenaar, alleen over de pc en de cd van Windows.

Bij eerdere versies van Windows kon je met één cd de hele buurt en alle familie aan Windows helpen. Het is redelijk dat Microsoft dit niet meer wil. Minder redelijk is, dat Microsoft ervan uitgaat dat één kopie van XP geldig is voor één computer. Consumenten kunnen verschillende computers hebben, bijvoorbeeld een pc en een notebook, maar gebruiken er zelden of nooit twee tegelijkertijd. Het zou juister zijn als elke kopie van XP bruikbaar was voor alle pc's van één persoon. Maar dat is niet of nauwelijks te controleren. MS heeft gekozen voor de enige variant waar goede controle op mogelijk is. Dat levert de koper een probleem op wanneer hij verschillende pc's heeft, en ook als hij na activatie meer dan vier onderdelen van je computer vervangt. Windows XP meent in dat laatste geval in een andere pc te zijn beland dan eerst het geval was. Het kan dan nodig zijn opnieuw te activeren, en dan moet je hopen dat Microsoft je verhaal gelooft.

Dat loopt waarschijnlijk wel los. Een journalist van de Amerikanse site ZDNet heeft vastgesteld dat je met wat soebatten bij de telefonische activatiedienst van MS nog heel wat gedaan kunt krijgen. Beweren dat je je computer hebt verbouwd, of dat je XP hebt weggehaald van de pc waar het systeem aanvankelijk op was geïnstalleerd, de medewerkers die de geloofwaardigheid hiervan moeten beoordelen zijn tamelijk coulant.

Zoals iedere vorm van beveiliging is ook deze gekraakt voordat hij goed en wel op de markt is. Behalve complete installatie-cd's voor bedrijven, waarbij de activatie niet nodig is, circuleren er op internet ook bestanden die bij normale Windows XP-cd's de activatie buiten gevecht stellen. Maar wie dit soort hulpmiddelen gebruikt handelt in strijd met de wet.

Hoe zit het met het alternatief, Linux? Windows XP is voor Microsoft een sterke troef. Voor stabiliteit hoeft de consument niet meer verder te kijken dan zijn neus lang is. Gates en consorten moeten alleen uitkijken dat ze met het weglaten van essentiële onderdelen en met hun licentiebeleid hun klanten niet van zich vervreemden. Want dat soort gezeur heb je in het andere kamp niet.