Je hebt open dagen, 'hands on' wetenschapsparken, en je hebt de prachtigste boeken en tijdschriften. Het meest effectieve medium, althans in potentie, is de televisie. Daarom kun je je erover verbazen dat er zo weinig techniek te bekennen valt op onze zenders. De mediarubriek van uw lijfblad vermeldde bijvoorbeeld in de week vanaf 31 augustus maar vijf TV-programma's die iets met techniek te maken hadden, waaronder 'Beroemde Treinreizen' en de dramaserie 'Emiel'. Van de overige drie werden er twee uitgezonden na negenen.
Waarom schrikt de Nederlandse televisie terug voor techniek? Techniek ziet er soms leuk uit, maar de werking van wat dan ook is meestal moeilijk uit te leggen. Om technische onderwerpen doeltreffend in beeld te brengen, en om voor de juiste uitleg te kunnen zorgen, moet de maker van een programma er zelf het nodige van begrijpen. Ook is het maken van uitzendingen die aan technische onderwerpen recht doen niet goedkoop. Bij gebrek aan tijd, geld of bevattingsvermogen kiest de programmamaker er maar al te vaak voor een deskundige het woord te laten doen, staande naast een apparaat, u kent dat wel. Dat gaat zelden goed: experts zijn niet per definitie goede didactici en, zeker in Nederland, bijna nooit goede propagandisten. Je krijgt dan van die tenenkrommende programma's waarin de interviewer aan een enkele vraag voldoende heeft om toch nog zijn onzekerheid en onkunde te etaleren. Dat is, ook voor de belangstellende leek, niet leuk om naar te kijken en voor de omroep niet de moeite waard om te handhaven. Een alternatief voor de omroep is om maar helemaal niet voor techniek te kiezen.
Misschien verwachten we te veel van de televisie. Informatieve programma's zijn wezenlijk, is de consensus - maar het sterke punt van de TV is helemaal niet het overdragen van informatie. Hoe moeilijk is het niet om een paar simpele gegevens uit het weerbericht te onthouden? Ik geloof niet dat mensen veel feitenkennis ontlenen aan de TV, voor zover ze al naar programma's kijken die feiten verstrekken. Voordat je in de gaten hebt dat iets je interesseert heb je al iets essentieels gemist. Echte informatie haal je uit leesvoer. Wat mensen aan televisiekijken overhouden is een indruk. Het is heel erg in Afrika en Bolkestein was in een prima humeur, dat soort dingen.
Daarmee wordt opeens veel duidelijk. Als het erom gaat bij de jeugd belangstelling te wekken voor techniek dan is inderdaad de TV het ideale medium. Iemand interesseren doe je immers niet met informatie (daarvoor moet je bij voorbaat geinteresseerd zijn), maar door het wekken van een indruk. Met propaganda, zo u wilt.
Deze zomer keek ik min of meer per ongeluk naar een programma dat prima illustreert wat ik bedoel. Een programma waarin techniek een vrijblijvende maar onmisbare rol speelt, waarin nauwelijks pogingen tot uitleg worden gedaan maar waarin uit alles blijkt dat techniek iets kostelijks is. Het is een populair programma (de spanning stijgt; welk programma gaat-ie noemen?) met als enige ambitie te amuseren. Ik heb het over Te Land, Ter Zee en In De Lucht van de TROS.
Bij de uitzending die ik zag was het de bedoeling met een zelfgebouwd vaartuig een stukje te varen naar een paal. Op een hoogte van een meter of vijf hing in die paal een bel. Die moest zo snel mogelijk worden geluid. De deelnemers (iedereen mag zich aanmelden) moesten dus A) zo snel mogelijk varen en B) zo snel mogelijk de bewuste hoogte bereiken. Alle hulpmiddelen, inclusief de mankracht, moesten bij vertrek in een voorgeschreven volume in hun vaartuig zijn opgeborgen. Verder waren er zo te zien geen beperkingen. Ingelaste huisvideo's maakten duidelijk dat veel deelnemers weken aan het piekeren, timmeren, lijmen, lassen en testen zijn.
Ik heb de prachtigste vondsten gezien. Niet op het gebied van voortstuwing, want omdat er onderweg tijd nodig is voor het oprichten van een verhoging is de vaarsnelheid minder belangrijk. Wel bij het snel assembleren en overeind houden van een topzwaar, drijvend bouwsel. Welke dat waren doet er niet veel toe. U kijkt maar, de volgende zomer, of waarom doet u niet mee?
'Te Land, Ter Zee en In De Lucht' is spannend (halen ze het, en hoe snel?), komisch (wonderschone mislukkingen in slow-motion) en is pure propaganda voor techniek. Gelukkig zonder educatief gezanik dat techniek zo leuk en belangrijk is. Van mij mogen ze volgend jaar die prijs krijgen.