Escher als computerspel

Herbert Blankesteijn, NRC Handelsblad 4-7-'96


Vogels passen in vissen, vissen in paarden, hagedissen in elkaar, kikkers weer in vissen - het waterdicht betegelen van een vlak met dierenfiguren is een steeds terugkerend thema in het werk van Maurits Escher. Escher deed dit op zoveel verschillende manieren dat het leek of het geen moeite kostte. Met de CD-ROM Escher Interactief kan de PC-bezitter zelf een poging wagen, en er achter komen hoe duivels ingewikkeld het is een vlak te vullen met vormen die precies in elkaar passen en nog iets voorstellen ook.

Je kunt in Escher Interactief zelfs kiezen. Beginnen met een vel vierkanten en proberen daar iets zinnigs uit te boetseren (als je één vierkant van vorm verandert, veranderen ze allemaal), of een Escheriaanse tegelvloer van de CD oproepen en kijken hoe snel je die kunt bederven. Want daar zal het meestal op neerkomen: verander een paar lijntjes en het lijkt nergens meer op. En dan te bedenken dat Escher deze 'periodische tekeningen' met de hand moest maken!

Escher Interactief maakt optimaal gebruik van de mogelijkheden die die computer biedt. Er is bijvoorbeeld een 'Galerie' waar alle grafiek van de kunstenaar kan worden bekeken, maar bij bekijken hoeft het niet te blijven. Aan een aantal werken is gesproken commentaar gekoppeld van Escher zelf, zijn oudste zoon of van de Amerikaanse Escher-expert Doris Schattschneider. Andere grafieken zijn verbonden met 'gerelateerd werk', zodat je er moeiteloos achter komt dat Escher zichzelf vier keer via een bolle spiegel heeft geportretteerd. Ook kun je op woorden zoeken: 'vissen' levert 15 treffers op, bijna allemaal vlakverdelingen. 'Italië' scoort 92 keer; Escher was gek op Italiaanse landschappen en dorpsgezichten. 'Ex' komt 16 keer voor. Als beginnend graficus ontwierp Escher nogal wat Ex-libris afbeeldingen.

Behalve systematisch kun je ook chronologisch door het werk van Escher grasduinen, en zien hoe zijn stijl zich ontwikkelt. En je kunt je eigen audiovisuele Escher-biografie samenstellen. Er is een twaalftal documentaire fragmenten, vooral foto's met commentaar en een enkel stukje video waarop we de hoofdpersoon zelf bezig zien. Je kunt dit materiaal in elke gewenste volgorde afspelen - of niet. Als je bijvoorbeeld minder belang stelt in de thema's Ouders, Huwelijk en Familie, dan sla je die gewoon over. Je kunt jezelf eerst trakteren op het deel over 's mans nalatenschap, om pas dan te beginnen aan zijn jeugd in Friesland.

De ware Escher-liefhebber zal hier weinig wijzer van worden omdat een beeldverhaal met gesproken tekst nu eenmaal altijd oppervlakkiger is dan een boek. Ook de belangstellende leek blijft soms met vragen zitten. Escher werkt aan een boek over zijn theorieën, zegt de commentaarstem. Maar wat voor theorieën dat waren of hoe dat boek is gaan heten wordt niet verteld. Ook elders op de CD is dat niet te vinden.

Een belangrijk nadeel van de CD-ROM is te vinden in de weergave van de afbeeldingen. Alle werk moet op het computerscherm worden geperst er daarbij gaat onherroepelijk detail verloren. Het dieptepunt daarbij zijn de houtsnedes Metamorphose II en III, die voor de computer in 7 respectievelijk 9 fragmenten zijn geknipt en geen schim zijn van het origineel. Bij een tiental werken levert 'Escher Interactief' een elektronisch vergrootglaasje. Dat had een goed idee kunnen zijn ware het niet dat dat loepje alleen maar de grofkorreligheid van de afbeeldingen onthult. Voor een adequate weergave van kunst op het computerscherm zijn nog een paar technische doorbraken nodig.

Een origineel idee dat niet helemaal uit de verf komt is dat van de animaties. Sommige afbeeldingen van Escher zijn omgetoverd tot voorstellingen in drie dimensies, die bovendien in beweging zijn gezet. Maar in de meeste gevallen stelt het resultaat teleur. De animaties zijn te kort en de bewegingen te bescheiden. [Het was misschien beter geweest de gebruiker zijn eigen bewegingen te laten bepalen, maar misschien was het programma dan te complex geworden.] Leuk voor de jeugd zijn verder de driedimensionale puzzels op de CD. De Escher-liefhebber zal zich er walgend van afwenden, maar het toepassen van de sandwichformule bij dit soort publikaties kan geen kwaad. Terecht hebben de M.C. Escher Stichting en Cordon Art (het bedrijf dat de auteursrechten op Escherds werk beheert) hun goedkeuring aan deze CD-ROM gehecht.

Escher Interactief, Bruna Informatica, f. 119,90


Dit artikel mag worden gedownload, gelezen en zelfs gekopieerd, maar alleen voor eigen gebruik. Vermenigvuldigen met winstoogmerk is niet toegestaan. Copyright Herbert Blankesteijn.
  • Terug naar het CD-ROM-menu.
  • Terug naar het Hoofdmenu Archief Herbert Blankesteijn.