Muzikale Werelden

Herbert Blankesteijn, Kijk juli 1995


Muziek op CD-ROM of CD-i is niet alleen maar muziek. Het is vaak een reis door de wereld van een artiest. Deze wereld staat op de CD, maar hoe je reis precies verloopt bepaal je zelf, daar is het een interactieve CD voor. Er bestaan CD's over klassieke componisten, of over hele genres zoals jazz en blues. Het spannendst zijn die CD's waar een artiest zelf zijn stempel op gedrukt heeft. En dan kom je al gauw bij de meer vooruitstrevende of technofiele popmuzikanten.

Er zijn al veel CD-i's te krijgen van popartiesten. Bryan Adams, Eric Clapton, The Cure, Bon Jovi, Sting, Tina Turner, en U2 zijn de belangrijkste namen die je vindt in de folders van Philips, de bedenker van CD-i. In al deze gevallen is de makkelijkste en meest voor de hand liggende weg gekozen. De CD-i is een video-CD met clips. De rol van de kijker blijft beperkt tot het kiezen van het volgende nummer. Daar is niets tegen; wie videoclips in huis wil hebben op een drager die niet achteruitgaat en daarbij zelf de volgorder van afspelen in de hand wil hebben is met een video-CD zeer geholpen. Maar het is net zoiets als een auto hebben en hem alleen gebruiken als kippenhok. Er kan zoveel meer mee - reizen bijvoorbeeld - en het is leuker als die mogelijkheden tot hun recht komen.

Een eind in de goede richting komt de CD-i 'Beyond Limits' van 2 Unlimited. Natuurlijk staan er videoclips op, maar verder ook losse muziekstukken (zodat je even niet hoeft te kijken), een fotoalbum, fragmenten van live optredens en een soort reportage over de Twee aan het winkelen. Daartussenin opzettelijk rommelig gefilmde praatjes waarin het duo uitlegt wat de verschillende keuzemogelijkheden inhouden. Leuk voor de fans. Maar nog niet echt verrassend.

Verrassend is wel de verzamel-CD-i 'The Worlds of...'. Er staan bijdragen op van vijf artiesten en groepen: Sultans of Ping, Ugly, Heaven West Eleven, een band genaamd CNN en een zangeres die © wel een mooie naam vond. De CD-i begint met het beeld van een zonnestelsel waar vijf planeten in rondcirkelen, één voor elke deelnemer. Je mag kiezen wiens wereld je bezoekt. Zo wordt op het menuscherm van Ugly zanger Glenn met vragen bestookt. Besluit je dat hij gaat antwoorden dan volgt er een videofragment; laat je hem weigeren dan krijgt hij een stroomstoot. Geen prettige wereld. Bij CNN begint de voorstelling met een nummer dat je zelf kunt mixen met schuifregelaars op het scherm. Sultans of Ping hebben de leukste creatie. Hun wereld is Japan: je moet de leden van de band zoeken in de metro van Tokio. Klikken op de rails brengt je van het ene station naar het andere, klikken op posters roept songs op, soms met tekst in beeld, soms met foto's en soms met video. Klikken op deuren brengt je in andere ruimtes, enzovoorts. Voor de volhouder komen de heren uit duistere hoekjes en gaatjes één voor één te voorschijn. Als je ze hebt gevonden kun je een interview bijwonen waarbij je als kijker mag bepalen wie van de bandleden de vragen beantwoordt en of hij dat doet in het Engels of in het Japans.

Is Todd Rundgren nou lui geweest of toont hij juist ruggegraat met zijn CD-i 'No World Order'? Het opvallende ervan is namelijk dat er geen millimeter video op staat. Het is een wereld waarin uitsluitend muziek bestaat. Het scherm wordt alleen gebruikt voor het menu waarmee je de muziek beïnvloedt. Tenminste één recensent vond het een schande dat 'No World Order' geen beeld biedt, maar dat is onzin. Je hoeft geen video op een schijf te zetten alleen maar omdat het technisch kan. Dat kost ruimte die ook met muziek kan worden gevuld. 'No World Order' is een stuk boeiender dan een video-CD met bestaand videomateriaal. De CD-i van Rundgren is als CD-i bedacht en alleen daarom al de moeite waard.

Als je de schijf in het apparaat stopt, begint meteen de muziek te spelen en dat houdt niet meer op tenzij je de optie 'Exit' kiest. De nummers op de CD zijn zo geschreven dat ze tamelijk naadloos op elkaar aansluiten, in welke volgorde dan ook. Ook fragmenten van nummers kunnen aan elkaar worden gelijmd. Als gebruiker kun je kiezen tussen de 'mixes' van vijf verschillende producers, je kunt het tempo van de muziek bepalen, de stemming (happy, thoughtful, dark, sad), je kunt kiezen tussen wel of geen zang, een 'standard', 'conservative' of 'creative' uitvoering, de muziek kan 'sparse', 'natural' of 'thick' zijn gearrangeerd, enzovoorts, enzovoorts. Zo ontstaan er vele duizenden varianten en wie deze CD heeft kan er tot in lengte van jaren nieuwe dingen in ontdekken. Is Rundgrens werk met de standaardinstellingen vrij gewone, makkelijk in het gehoor liggende popmuziek, als je tegenstrijdige keuzes maakt, bijvoorbeeld 'sad' en een zeer hoog tempo, dan krijgt de muziek een sterk chaotisch en experimenteel karakter. Het is een wereld vol verrassingen. 'No World Order' is intussen ook verschenen als audio CD - de luisteraar heeft dan natuurlijk geen invloed op de muziek - en als CD-ROM voor de Macintosh.

Hoe zit het met CD-ROM's van popartiesten? Brian Eno heeft aan één wereld niet genoeg. Zijn CD wordt verkocht met twee speciale brilletjes erbij waardoor je het beeldscherm niet dubbel, maar wel twintig keer ziet. Je hele gezichtsveld wordt gevuld, met steeds hetzelfde beeldscherm natuurlijk. Eno heeft vijf van zijn muziekstukken geïllustreerd met abstracte voorstellingen en die moet je in het donker bekijken, en in gezelschap - vandaar de twee brillen. De video's hebben niet veel om het lijf, de stroom fantasiebeelden verveelt snel. Het visuele effect van de brilletjes kan daar niet veel aan veranderen. Zorg dus maar voor goed gezelschap.

Spannender is de CD-ROM 'Freak Show' van The Residents. Je belandt in de wereld van een circus waar 'freaks' optreden, ofwel menselijke gedrochten. Al klikkend met je muis beland je achter de schermen van de circustent en zelfs in de woonwagens van de verschillende freaks, zoals Herman the Human Mole en Wanda the Worm Woman. In hun woonruimte krijg je, als je geluk hebt en enig doorzettingsvermogen, hun complete levensverhaal te horen en te zien. Ook The Residents zelf hebben een wagen op het circusterrein, waar onder andere fragmenten van hun vroegere werk kunnen worden gevonden. Verder is er een fotocollectie inclusief levensbeschrijvingen van freaks die echt hebben bestaan: siamese tweelingen, beenloze mensen, vierbenige vrouwen en noem maar op. Griezelig en fascinerend. Met 'Freak Show' zul je er na uren zwerven achter komen dat het allang etenstijd is geweest, en dat je nog maar een deel van het geheimzinnige terrein achter de circustent hebt verkend. De tweede CD-ROM van The Residents, 'Gingerbread Man', is een stuk minder interessant. Muziek aangekleed met interactieve video. Een CD-ROM maken is een uitgebreid project en het valt kennelijk niet mee twee keer achter elkaar iets echt origineels te verzinnen.

Vergeleken met 'Freak Show' is 'Jump' van David Bowie een grote tegenvaller. Het circus heeft allerlei verrassende hoekjes, gaatjes en kruip-door-sluip-door-verbindingen. 'Jump' speelt zich af in een flatgebouw. Het openingsscherm vertoont een lift. Je eerste neiging is om naar boven te gaan, en daar vind je dan een verdieping met drie kamers waar je dingen kunt doen. Maar als je tegendraads bent en je gaat naar beneden dan kom je op precies dezelfde verdieping! Bij 'Freak Show' is, als in een goed verhaal, niets zonder betekenis. Elk element in het beeld stelt iets voor, of je erop kunt klikken of niet. Soms levert klikken op onverwachte plaatsen toch iets op. Achtergronden zijn rijk aan detail en mooi van kleur en licht. Maar de drie lege gangen naar de kamers van 'Jump' hebben allemaal deuren zonder enige functie; de kamers zijn kaal en saai en van verrassingen is geen sprake. Klik op een fototoestel en er komen foto's. Klik op een lamp en hij gaat aan. Klik op een koffiekop en er komt even wat damp vanaf. Op een gitaar en er komt een riedeltje. Flauw.

Het enige spectaculaire aan deze CD is de mogelijkheid om je eigen versie te monteren van Bowies video 'Jump They Say'. Op een of andere manier hebben de makers het voor elkaar gekregen vier video's tegelijk te projecteren (zij het natuurlijk heel klein), die het ruwe materiaal vormen. Bovendien is er een vijfde die het gekozen beeld weergeeft. Als een echte regisseur kun je, terwijl de muziek klinkt, door klikken op een van de vier 'ruwe' monitoren het betreffende beeld naar de gemonteerde versie schakelen. Jammer genoeg is er daarbij een zekere vertraging zodat je niet precies kunt knippen op een accent in de muziek. Het zou mooier zijn geweest als je tijdens de montage het beeld had kunnen stilzetten om terug te spoelen en exact het juiste punt te bepalen zoals dat bij een echte videomontage gaat. Toch een verdienstelijk onderdeel; je kunt je filmpje zelfs saven.

De wereld van Peter Gabriel op 'Xplora 1, Peter Gabriel's Secret World' is niet zo geheim als de titel het doet voorkomen. De wereld van Peter Gabriel is vooral déze wereld, voor zover die met Peter Gabriel zelf te maken heeft. Xplora 1 vertelt van alles in beeld en geluid over artiesten van overal ter wereld met wie Gabriel heeft samengewerkt, over exotische muziekinstrumenten en over de politieke activiteiten van de zanger. Zo is hij mede-oprichter van de organisatie 'Witness' die als doel heeft mensenrechtenorganisaties aan apparatuur te helpen als videocamera's, computers en faxen, onder het motto 'Camera's zijn machtiger dan geweren.'

Verder kun je rondzwerven over het terrein van een Engels landgoed waar medewerkers van Gabriel deuren voor je openzwaaien om je te laten zien hoe zijn muziek tot stand komt. Er zijn elf songs te vinden van zijn laatste CD. Er zijn vier videoclips en bij elke clip een soort 'making of'-video. Jammer genoeg komen Gabriels clips niet tot hun recht op het postzegelformaat dat de computer vertoont. Ze zijn daarvoor te ingewikkeld, te rijk aan detail en te verzorgd gemaakt. Blijkbaar vond PG de multimediale mogelijkheden van de CD-ROM-wereld ook te kort schieten want er is een pakket uitgebracht waarin behalve de CD-ROM en het bijbehorende boek ook een live-dubbel-audio-CD zitten en een zeven kwartier durende videoband van een concert. Dat is pas multimedia!

Bijzonder mooi en spannend is 'Interactive' van Prince. Qua idee doet het denken aan 'Freak Show' 'Jump' en de bijdrage van Sultans of Ping aan 'The Worlds Of...' Je belandt in een gebouw dat de vorm heeft van het teken dat hij als zijn naam heeft gekozen. Zo'n fantasiewereld is heel geschikt. De gebruiker heeft iets te ontdekken en dat maakt het spelen met de CD interessant. Voor verschillende activiteiten kun je verschillende 'ruimtes' creëren; dat maakt het overzichtelijk. De artiest kan zich creatief uitleven bij het ontwerpen en aankleden van zijn virtuele omgeving. Aan de andere kant is het de vraag of dat idee na een paar CD's niet gaat vervelen.

Prince heeft het deze eerste keer in ieder geval goed gedaan. De beelden ademen een mysterieuze, wat mistige sfeer. Geluidseffecten versterken dat. Er is een geluidsstudio, een videocollectie, een bibliotheek met 's mans wapenfeiten, een slaapkamer (dat zal bij Prince eens ontbreken) en nog veel meer. Onderweg kun je door klikken op schilderijen en meubelstukken allerlei dingen laten gebeuren. Tegelijkertijd onderneem je een soort puzzeltocht, want als je een aantal objecten weet te verzamelen die hier en daar zijn verstopt dan wacht je tenslotte een beloning. Het gebouw is waanzinnig groot en zit zeer ingewikkeld en doordacht in elkaar. Gelukkig kun je je positie saven zodat je een volgende keer verder kan gaan waar je was gebleven. Ook is er een handleiding op de disk waarin de nodige hints worden gegeven, voor wie geen zin heeft in puzzelen. Het enige jammere is dat Prince gekozen heeft voor een groot aantal fragmenten van zijn songs en clips, in plaats van een kleiner aantal volledige nummers. Dat doen andere, zoals The Residents en Peter Gabriel, trouwens ook. Een volgende keer moeten ze toch echt iets anders verzinnen. Welke artiest zou meer dan één interessante wereld kunnen bedenken?

Als je gewoon je favoriete band wilt zien spelen, kijk dan eens of ze een video op CD-i hebben uitgebracht. Zoek je artiesten die nieuwe mogelijkheden op een interessante manier gebruiken kijk dan eens naar de CD-i's 'No World Order' van Todd Rundgren en 'The Worlds Of...' De leukste CD-ROM's zijn 'Freak Show' van The Residents en 'Interactive' van Prince. Ze zijn er voor de PC zowel als voor de Mac.


Dit artikel mag worden gedownload, gelezen en zelfs gekopieerd, maar alleen voor eigen gebruik. Vermenigvuldigen met winstoogmerk is niet toegestaan. Copyright Herbert Blankesteijn.
  • Terug naar het CD-i-menu.
  • Terug naar het CD-ROM-menu.
  • Terug naar het Hoofdmenu Archief Herbert Blankesteijn.