Het is een soort alchemie en dus niet van vandaag of gisteren. De Franse neuroloog-chirurg-antropoloog Paul Broca lichtte in de vorige eeuw al schedels en publiceerde erover. 'Over de schedel en de hersenen van de moordenaar Lemaire', 'Presentatie van het brein van een volwassen mannelijke gorilla', 'Over de hersenen van de moordenaar Prvost', 'De hoofden van twee Nieuw-Caledoniërs', 'Over de schedel van Dante Aligieri'. De man was ook maar een kind van zijn tijd, maar vandaag de dag worden er wel onderzoekers voor minder mediamiek gelyncht. Broca's eigen brein is uiteindelijk ook in de formaline gedompeld en aan zijn eigen collectie toegevoegd in het Musée de l'Homme in Parijs. Het zal zijn laatste wil wel zijn geweest.

 Het Moskouse Herseninstituut verzamelt en onderzoekt de hersenen van 'genieën': Lenin, Stalin, Pavlov, enzovoort. Enzovoort? Sacharov had niet veel eerder moeten sterven, want dan was zijn schedelinhoud beland bij een volkomen andersoortig instituut, dat ze er in Rusland ongetwijfeld ook op nahouden. Een instituut dat nog altijd wacht op de hersenen van Stalin, de man met de grootste posthume (en plaatsafhankelijke) IQ-veranderingen aller tijden.

 Met ander woorden: wie bepaalt wiens hersenen in de dubieuze Moskouse collectie worden opgenomen? Hebben ze die van Trotski? Zouden ze die van Lee Iacocca willen? Rupert Murdoch? Hebben ze belangstelling voor grijze cellen van slimmerds die toevallig niet beroemd zijn geworden omdat ze in de Bronx zijn geboren of in de Goelag zijn gestorven?

 En als het pulken in het brein van Sacharov iets bijzonders oplevert, wat dan nog? Dat zou met genialiteit te maken kunnen hebben. Maar evengoed met langdurig hongerstaken, met jarenlange geestelijke kwellingen, of met straling, opgelopen bij het werk aan de Russische waterstofbom. De vergelijking met andere 'genieën' levert niets op. De genialiteit van een kernfysicus valt misschien te vergelijken met die van een bioloog, maar niet met die van een kunstenaar of een politicus. Trouwens, een succesvolle politicus is niet per definitie slim. Neem Ronald Reagan. Waar zijn overigens de sportlieden? Nu we het er toch over hebben, is er een controlegroep van domme maar overigens vergelijkbare personen? Hoe corrigeer je voor aftakeling? Sacharov blonk de laatste jaren wel uit door stijfkoppigheid, maar of zijn soepelheid van geest nog was als vroeger weet ik niet. Lenin stierf aan infarcten en verkalking in de hersenen, en je zou hem kort voor zijn dood geen IQ-test hebben moeten afnemen.

 Ik vraag me af of Sacharov toestemming heeft gegeven voor deze grappenmakerij. Einstein had dat in elk geval niet, en toch is destijds ook zijn hersenpan leeggehaald. Krankzinnigen en genien wordt niets gevraagd. De bron van de relativiteitstheorie raakte verzeild bij een obscure patholoog in Princeton, die er 30 jaar lang niets mee deed. Pas in 1985 gaf hij materiaal aan onderzoekers uit Californi en er kwam er een publicatie. Einstein had 73% meer glia (een bepaald soort hersencellen) in z'n kop dan een normaal mens. Of dat iets met z'n IQ van doen had en zo ja wat, wist en weet niemand. Iets duidelijks is er over Einsteins grijze cellen nooit gepubliceerd, en of er iets duidelijks over te zeggen valt is ook niet duidelijk. Gelukkig maar. Er zou altijd wel iemand leuke of juist nare dingen met Einsteins Joodse afkomst in verband kunnen brengen. En zo iemand zou nog gelijk kunnen hebben ook. Toen het Nederlands Instituut voor Hersenonderzoek ontdekte dat de hypothalamus (een hersenkliertje) bij homo's een fractie kleiner is, liepen de reacties uiteen van 'zie je wel' tot 'kun je wel'. Maar de betekenis van deze ontdekking is tot op heden nihil.

 Wat een achterlijke onzin om uitzonderlijke intelligentie te onderzoeken voordat er iets wezenlijks bekend is over intelligentie zelf: wat het is, hoeveel soorten er zijn, welke factoren het bepalen en noem maar op. Voordat je de wet van de zwaartekracht kent moet je je niet verdiepen in levitatie. Wat een onwetenschap om geen degelijk samengestelde groep geniale proefpersonen te onderzoeken, maar alleen mannen in volstrekt unieke omstandigheden. Deze hersenloze heldenverering zal alleen maar weetjes opleveren. Dat de hersenmassa van Toergenev twee kilo bedroeg, dat Lenin een goed ontwikkeld associatiecentrum had et cetera. Als prof. Adrianov, de chef van het Herseninstituut in Moskou, ooit zelf onder de kaasschaaf wil, moet-ie gauw wat anders gaan doen dan lijken pikken.

Einsteins brein. (25-1-'95)

Het materiaal dat hier verkrijgbaar is mag worden gedownload, gelezen en zelfs gekopieerd, maar alleen voor eigen gebruik. Vermenigvuldigen met winstoogmerk is niet toegestaan. Alles is copyright Herbert Blankesteijn, tenzij anders vermeld.

• Terug naar het Herbert Blankesteijn Wetenschapmenu.
• Terug naar het Kolommenmenu.
• Terug naar het Hoofdmenu Archief Herbert Blankesteijn.